Historia
Najstarsze murowane zabudowania mieszkalno – obronne zostały wzniesione w Tolquhon po 1420 roku, kiedy to miejscowe dobra na drodze koligacji małżeńskich przeszły na własność rodu Forbes. Zbudowana wówczas została wieża mieszkalna zwana wieżą Prestona, która nazwę otrzymała od sir Henrego Prestona, właściciela Tolquhon na początku XV wieku, po którego śmierci majątek przejął jego zięć, sir William Forbes, ożeniony z Marjorie Preston.
Pod koniec XVI wieku średniowieczne zabudowania przestały spełniać wymagania ówczesnych mieszkańców. Dlatego około 1584 roku William Forbes, siódmy laird Tolquhon, rozpoczął gruntowną przebudowę swej siedziby, na skutek której stara wieża mieszkalna włączona została w obręb zabudowań wygodniejszego, w większości renesansowego już zamku (brama wjazdowa na dziedziniec, obszerna klatka schodowa, przestronne pomieszczenia z galerią w skrzydle zachodnim i dużymi oknami). Prace budowlane nadzorować miał mistrz murarski Thomas Leiper.
Tolquhon zamieszkiwane było przez przedstawicieli rodziny Forbes do 1718 roku. Wówczas to William Forbes, jedenasty laird Tolquhon, utracił swą rodową siedzibę z powodu popadnięcia w ciężkie długi i musiał być przymusowo usunięty z zamku przez wojsko. Jego majątek wykupił earl Aberdeen, przy czym zamek zamieszkiwany był jeszcze do połowy XIX stulecia. Następnie opuszczony gwałtownie zaczął niszczeć, co przyczyniło się do szybkiego popadnięcia w ruinę.
Architektura
Tolquhon wzniesiono na opadającym łagodnymi stokami wzniesieniu. Najstarszym elementem założenia była nieduża wieża mieszkalna, założona na planie prostokąta o wymiarach 12,8 x 9 metrów, o bardzo masywnych murach grubości dochodzącej do około 3 metrów, mieszczących cztery kondygnacje. Najprawdopodobniej w jej sąsiedztwie znajdowały się dodatkowe zabudowania gospodarcze i pomocnicze, całkowicie później przekształcone lub rozebrane w trakcie przebudowy.
Wejście do wieży wiodło od południa, z poziomu gruntu. Po jego prawej stronie umieszczone były w grubości muru proste schody, na wprost zaś główne, przykryte kolebką pomieszczenie z jedną komorą w grubości muru i dwoma otworami szczelinowymi. Słabe oświetlenie oraz brak ogrzewania predysponowało przyziemie wieży jedynie do funkcji spiżarni lub składu. Na piętrze tradycyjnie mieściła się aula (ang. hall), ogrzewana kominkiem osadzonym w ścianie północnej, flankowanym dwoma oknami z bocznymi siedziskami. Wnęka w pobliżu narożnika południowo – wschodniego mieściła latrynę, natomiast przeciwny narożnik południowo – zachodni prawdopodobnie zajmowany był przez spiralną klatkę schodową prowadzącą do komnat mieszkalnych na górze.
Pod koniec XVI wieku średniowieczna wieża mieszkalna włączona została w obręb zabudowań otaczających czworoboczny, nieco wydłużony dziedziniec o wymiarach 20,7 x 15,2 metrów. Usytuowana została w jego wschodnim narożniku, tracąc funkcje mieszkalne na rzecz gospodarczych (w jej przyziemiu umieszczono dwa piece chlebowe). Nowe zabudowania były znacznie okazalsze, zwłaszcza wzniesione na planie litery L główne skrzydło południowe. Przed narożnik północno – zachodni wysunięta została masywna choć pełniące także funkcje rezydencjonalne wieża cylindryczna, zaś narożnik północy utworzył czworoboczny w planie budynek o charakterze typowej jeszcze dla średniowiecza wieży mieszkalnej. Została ona zwieńczona blankowanym przedpiersiem z machikułami i charakterystycznym dla Szkocji poddaszem otoczonym przez galerię obronną. Wszystkie elementy zamku połączyły nieco węższe i niższe skrzydła wschodnie i zachodnie oraz północne, w którym umieszczona została brama na rozległe podzamcze (około 76 x 45 metrów).
W przyziemiu skrzydła południowego umieszczono trzy komory spiżarniane połączone od frontu długim korytarzem, który skomunikowany był również z ryzalitową wieżyczką komunikacyjną oraz ulokowaną na wschodzie kuchnią. Wszystkie komory przyziemia podklepiono kolebką. Zwyczajowo jedną z komór skomunikowano dodatkowymi schodami z piętrem, by ułatwić donoszenie trunków na stół lairda. Kuchnię natomiast wyposażono w duże palenisko, piec, kamienny zlew i odpływ na nieczystości. Ponadto w grubości jej muru utworzono pomocnicze schody na piętro, a w korytarzu przed kuchnią w kolistej wnęce umieszczono kamienną ławę dla służby oczekującej na dania. Wszystkie otwory zwrócone na zewnątrz były bardzo małe, nieco większe umieszczono jedynie od strony dziedzińca. Dostęp na pierwsze piętro zapewniała szeroka klatka schodowa w skrzydle zachodnim, znacznie różniąca się od średniowiecznych wąskich schodów które nie pozwalały na wymijanie się dwóch osób. Skrzydło południowe wypełniła duża sala reprezentacyjna (ang. hall) o wymiarach 11,6 x 6,1 metra, ogrzewana okazałym kominkiem osadzonym w ścianie południowej, oraz mniejsza komnata prywatna po jej wschodniej stronie. W grubości muru tej ostatniej utworzono małą komorę oraz latrynę.
Stan obecny
Tolquhon znajduje się dziś w stanie trwałej ruiny, której forma w większości jest wynikiem prac budowlanych z końca XVI wieku. W narożniku południowo – wschodnim przetrwała XV-wieczna wieża mieszkalna z wnętrzem przekształconym w trakcie rozbudowy zamku i murami obwodowymi sięgającymi w najwyższych partiach około 15 metrów. Z pozostałych zabudowań w najlepszym stanie jest obecnie skrzydło południowe z zadaszoną nawet wieżyczką wysuniętą ryzalitowo w stronę dziedzińca. W większości przetrwały również mury skrzydła zachodniego i wieży cylindrycznej, najmocniej uszkodzone zostały natomiast przez czas i złe warunki pogodowe skrzydło wschodnie wraz z narożną wieżą czworoboczną.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Coventry M., The castles of Scotland, Prestonpans 2015.
Lindsay M., The castles of Scotland, London 1995.
MacGibbon D., Ross T., The castellated and domestic architecture of Scotland from the twelfth to the eighteenth century, t. 2, Edinburgh 1887.
Salter M., The castles of Grampian and Angus, Malvern 1995.
Tranter N., The fortified house in Scotland, volume IV, Aberdeenshire, Angus and Kinkardineshire, Edinburgh 1986.