Historia
Broch zwany obecnie Tirefour wzniesiony został w późnej epoce żelaza, około I wieku n.e. Była to budowla mieszkalno – obronna, budowana w relatywnie szybkim czasie w celu ochrony dobytku i życia członków klanu lub małego plemienia oraz z obawy przed uprowadzeniem i popadnięciem w niewolę. Wzniosła go miejscowa ludność tworząca społeczność żyjącą głównie z wypasu bydła i owiec, mniejszych upraw rolniczych, rybołówstwa i polowań na dzikie zwierzęta. Jako, iż bydło stanowiło wówczas wyznacznik bogactwa, próba jego ochrony przed ciągłymi najazdami rabunkowymi mogła być jednym z impulsów do budowy charakterystycznych wież mieszkalnych. Zapewniały one względnie dobre warunki obronne przed nagłymi atakami mniejszych grup napastników, nie były jednak przystosowane do odpierania długotrwałych oblężeń.
Architektura
Broch wybudowany został w najwyższym miejscu długiego, nadmorskiego grzbietu, w północno – wschodniej części wyspy Lismore. Wzniesienie górowało prawie 48 metrami wysokości nad okolicznymi terenami, a na wschodzie opadało do wód cieśniny Lynn of Lorn, oddzielającej wyspę od lądowej części Szkocji. Stoki strome były zwłaszcza na północnym – zachodzie, natomiast na południowym – wschodzie obniżały się do tarasu o szerokości około 20 metrów, którego wschodni kraniec zakończony był skalistymi klifami. Najdogodniejsze podejście do wieży znajdowało się na północnym – wschodzie i południowym – zachodzie, po zwężających się zakończeniach grzbietu. Z tych też stron broch zabezpieczony został zewnętrznymi, poprzecznymi obwarowaniami w postaci kamiennego muru. Najpewniej mury te nie były połączone z wieżą ani nie stanowiły pełnego obwodu. Mur północno – wschodni miał aż 5,5 metra grubości, południowo – zachodni natomiast około 3 metrów grubości.
Broch otrzymał w planie kolisty kształt o wewnętrznej średnicy 12,2 metrów, przy murach o średniej grubości 4,5 metrów. Wzniesiono go z układanych bez użycia zaprawy kamieni, przeważnie płaskich, kładzionych dłuższymi bokami poziomo i dokładnie do siebie dopasowywanych, ze szczelinami wypełnianymi drobniejszym gruzem. Większe kamienne głazy używane były głównie do wysokości około 1,5 metra. Wysokość Tirefour pozostaje nieznana, nieznany jest także sposób zwieńczenia brocha. Przyjmuje się, iż była to drewniana więźba dachowa pokryta strzechą nad całością budowli lub rodzaj daszku pozostawiającego pośrodku otwór do wydobywania się dymu z paleniska. Z pewnością mury w wyższych partiach zwężały się. Elewacje wieży poza otworem wejściowym najpewniej nie były przebite żadnym innym otworem.
Wejście do wieży znajdowało się po stronie południowo – zachodniej. Było szerokie jak na konstrukcje tego typu, miało bowiem 1,4 metra w części zewnętrznej korytarza wejściowego, a w partii wewnętrznej rozszerzało się nawet do 1,5 metra. Nie wiadomo czy korytarz zamykany był zwyczajowymi drzwiami z ryglem, ani czy miał połączenie z komorami w grubości murów, jednym z typowych elementów większości brochów. Miało natomiast Tirefour na wysokości około 2,7 metra wewnątrz muru galerię, długi korytarz o wysokości około 1 metra i średniej szerokości 0,6 metra. Był on przykryty zachodzącymi na siebie kamiennymi płytami, przypuszczać też można, iż pierwotnie skomunikowany był schodami z wyższymi kondygnacjami. Nie wiadomo gdzie znajdowało się wejście do galerii, odnaleziony bowiem otwór na wysokości około 3,2 metrów, szeroki na 0,9 metra, był jedynie szczeliną odciążającą masę murów. Główna komora pośrodku wieży wieży pierwotnie poprzedzielana mogła być na mniejsze pomieszczenia drewnianymi ściankami działowymi, oraz stropami na kilka kondygnacji. Stropy oprócz drewnianych słupów podtrzymywane mogły być na odsadzce muru utworzonej na wysokości 2,5 metra, szerokiej na 0,6 metra.
Stan obecny
Tirefour jest dziś jednym z najlepiej zachowanych prehistorycznych zabytków na wyspie Lismore. Choć obniżony przez zawalenia i rozbiórki w celu pozyskania materiałów budowlanych, jego ściany wciąż mają co najmniej 3 metry wysokości, a w części południowo – wschodniej sięgają maksymalnie 4,9 metrów. Wewnętrzne elewacje wieży ucierpiały bardziej niż zewnętrzne, przez co wnętrze brocha częściowo zasypane jest dziś gruzem sięgającym około 1 metra głębokości.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Armit I., Towers in the North: The Brochs of Scotland, Stroud 2002.
Ritchie J., Brochs of Scotland, Aylesbury 1988.
The Royal Commission on the Ancient Monuments of Scotland, Argyll, An Inventory of the Ancient Monuments, volume II, Lorn, Edinburgh 1975.