Historia
Wieża mieszkalna Terpersie, zgodnie z kartuszem umieszczonym pod otworem doświetlającym schody wiodące do auli, wybudowana została w 1561 roku. Należała do gałęzi rodu Gordonów z Lesmoir, z których fundatorem najpewniej był William Gordon, uczestnik bitw pod Corrichie w 1563 i Tillieangus w 1573 roku. W 1645 roku wieża miała ulec spaleniu po podłożeniu ognia przez żołnierzy generała Baillie, na krótko przed bitwą pod Alford, lecz została odbudowana i zapewne wówczas powiększona o nowe skrzydło. W 1745 roku ówczesny laird ukrył się w Terpersie po klęsce w bitwie pod Culloden, ale po pojmaniu przez hanowerskie wojska jego majątek został skonfiskowany. Kolejnym właścicielem była spółka York Building Company, a następnie Gordonowie z Knockespoch. Wieża pełniła funkcje mieszkalne do 1885 roku, kiedy to została opuszczona i popadła w ruinę.
Architektura
Terpersie wzniesione zostało jako jedna z najmniejszych wież mieszkalnych na planie litery Z. Budowla pierwotnie składała się z czworobocznego środkowego bloku na rzucie prostokąta o wymiarach wnętrza 8,5 x 5,5 metra u którego północno – wschodniego i południowo – zachodniego narożnika znalazły się cylindryczne, dość masywne wieże o średnicy około 5,5 metra.
Każda z wież narożnych w przyziemu zaopatrzona została w trzy otwory strzeleckie, rozmieszczone w taki sposób iż kontrolowały każdą ścianę głównego bloku oraz przedpole. Oprócz niedużych okien podobne otwory strzeleckie znalazły się również na ich wyższych kondygnacjach. Każdy z nich przystosowany był jedynie do ręcznej broni palnej, z rozglifieniem skierowanym do wnętrza i małym kolistym otworem wychodzącym na zewnątrz. Wejście do budynku zlokalizowano na poziomie przyziemia w ścianie wschodniej głównego bloku. Ta część budowli posiadała elewacje przeprute wąskimi szczelinami oraz czworobocznymi oknami na wyższych kondygnacjach, w większości niezbyt dużymi. Środkowy blok przykryto dwuspadowym dachem opartym na schodkowych szczytach, bez pozostawienia miejsca na chodnik straży, przedpiersie czy też bartyzany.
Całe wnętrze środkowego bloku zajmowała sklepiona kolebkowo komora o przeznaczeniu gospodarczym (spiżarnia). W narożach skomunikowano ją z obydwoma wieżami narożnymi, przy czym południowe przejście prowadziło również do prostego biegu schodów w grubości muru głównego bloku, wiodących na pierwsze piętro. W sumie by do niego dotrzeć przebyć trzeba było troje, zapewne wzmocnionych drzwi.
Pierwsze piętro głównego bloku tradycyjnie zajmowane było przez komnatę dzienną o cechach reprezentacyjnych (ang. hall). Być może pierwotnie posiadała ona także bezpośrednie wejście z zewnątrz po dostawianych do elewacji wschodniej drewnianych schodach (później przejście to łączyło się ze skrzydłem kuchennym). Jej wymiary wynosiły 6,4 x 4 metry. Ogrzewana była kominkiem w ścianie wschodniej i połączona z sześciobocznymi prywatnymi komnatami w wieżach narożnych. Każda z komnat prywatnych również wyposażona była w kominek oraz w latryny. Dodatkowo południowo – zachodnia otrzymała nadwieszany obły wykusz ze spiralną klatką schodową, prowadzącą na najwyższą kondygnację o podobnym układzie.
Stan obecny
Terpersie należy dziś do jednych z najmniejszych i zarazem najstarszych szkockich wież mieszkalnych na planie litery Z. Jeszcze przez większość XX wieku znajdowała się w ruinie, obecnie jednak po odbudowie przeprowadzonej w latach 80-tych ponownie pełni funkcje mieszkalne, choć nie zrekonstruowano późniejszego skrzydła kuchennego. Terpersie znajduje się w rękach prywatnych, tak więc wnętrza zabytku najpewniej nie są udostępnione do zwiedzania.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Coventry M., The castles of Scotland, Prestonpans 2015.
Lindsay M., The castles of Scotland, London 1995.
MacGibbon D., Ross T., The castellated and domestic architecture of Scotland from the twelfth to the eighteenth century, t. 2, Edinburgh 1887.
Salter M., The castles of Grampian and Angus, Malvern 1995.
Tranter N., The fortified house in Scotland, volume IV, Aberdeenshire, Angus and Kinkardineshire, Edinburgh 1986.