Historia
Za fundatora zamku uważa się duńskiego rycerza o imieniu Suibhne, przodka późniejszego klanu MacSweenów. Budowę przeprowadzono pod koniec XII lub na początku XIII wieku, a już w pierwszej połowie XIII stulecia miała miejsce pierwsza przebudowa, w trakcie której podwyższono mury obronne oraz dostawiono zachodni budynek. W drugiej połowie tamtego stulecia MacSwennowie, jako lordowie Knapdale, zastąpieni zostali przez Stewartów, earlów Menteith, co miało związek z traktatem z Perth z 1266 roku, na mocy którego norweski król Magnus IV zrzekł się dominacji nad zachodnimi wyspami Szkocji. Co prawda około 1300 John MacSween próbował zbrojnie odzyskań zamek Sween, wyprawa zakończyła się jednak niepowodzeniem. Kolejne nadzieje na odzyskanie zamku MacSweenowie wiązali z Anglikami i toczoną przez nich tzw. pierwszą wojną o szkocką niepodległość. W 1310 roku król Edward II nawet formalnie przyznał im Knapdale, jednak wykonanie tej decyzji stało się niemożliwe z powodu wielkiej klęski Anglików pod Bannockburn.
Na początku XIV wieku właścicielem Sween był sir John Menteith, pełniący funkcję zarządcy kilku królewskich budowli u ujścia rzeki Clyde, za którego prawdopodobnie zamek rozbudowano o cylindryczną wieżę chroniącą pobliską przystań. Pod koniec wojny szkocko – angielskiej król Edward Balliol przekazał Sween Johnowi MacDonaldowi of Islay, choć najwyraźniej zamek faktycznie pozostał w rękach Menteithów (w 1357 roku sir John Menteith określany był jako lord Knapdale i Arran). Gdy ród ten wygasł w 1360 roku, przez krótki czas zamek posiadali ich krewni, Stewartowie, aż Robert II w 1376 roku podarował Knapdale Johnowi MacDonald, lordowi Isles (zięciowi wcześniej wspomnianego Johna MacDonalda). Klan MacDonaldów posiadał wiele znaczniejszych siedzib, dlatego w Sween rezydowali ich pobratymcy z rodów MacNeil, a następnie od drugiej połowy XV wieku MacMillanowie. W ich czasach, w związku z potrzebą posiadania wygodniejszych pomieszczeń mieszkalnych, zamek rozbudowany został o wieżę północno – wschodnią.
Na początku czwartej ćwierci XV wieku wszechwładny na zachodnich wyspach klan MacDonaldów wszedł w konflikt z królem Jakubem III. John MacDonald, earl Ross i lord Isles został oskarżony o zdradę a jego majątek skonfiskowano. W ciągu kilku lat potęga klanu została złamana, zamek Sween natomiast przekazany lojalnym monarchii Campbellom, earlom Argyll. W ich rękach pozostał przez kolejne prawie 150 lat, nie przechodząc żadnych większych modyfikacji (wzniesiono jedynie nowe zabudowania na dziedzińcu). Po raz ostatni Sween obsadzony został garnizonem w 1644 roku, w trakcie targającej Szkocją wojny domowej. Zaatakowany przez Alasdaira Mac Colla, potomka MacDonaldów, zamek został uszkodzony, a następnie porzucony.
Architektura
Zamek wzniesiony został na wysokim i skalistym wschodnim wybrzeżu Loch Sween. Po jego północno – zachodniej stronie pomiędzy skałami natura uformowała małą, zdatną do przybijania łodzi zatoczkę. Zapewne utworzono w niej przystań, gdyż piaszczysta i płaska plaża znajdowała się dopiero około 160 metrów na południe od warowni. Teren samego zamku stanowiło skaliste, wyniesione powyżej okolicę podłoże, tworzące szereg kamiennych występów przeplatanych darnią.
W swej najstarszej formie zamek tworzył obwód murów na planie nieregularnego czworoboku o wymiarach około 26 x 21 metrów, ujętego przez kurtyny o grubości od 1,8 do 2,3 metra (dziedziniec był węższy w części zachodniej, gdzie miał 14,5 metrów szerokości, węższy natomiast na wschodzie, gdzie osiągnął 16,7 metrów). Mury posiadały początkowo średnią wysokość 6,5-7 metrów, 8 metrów po podwyższeniu jeszcze w XIII wieku, a ich duża grubość pozwoliła na umieszczenie w koronie chodnika straży, dostępnego kamiennymi schodami przy kurtynie południowej. Chodnik zabezpieczono przedpiersiem o grubości 0,7 metra i nieznanej wysokości, pierwotnie zwieńczonym blankami. Każdy z narożników zamku wzmocniony został lizeno przyporami, a dodatkowe płaskie przypory wzniesiono także pośrodku każdej z zewnętrznych elewacji. Najbardziej masywną formę uzyskała przypora południowo – wschodnia, pełniąca rolę smukłej wieży, wysuniętej znacznie poza obwód swym ostrym narożnikiem i flankującej drogę dojazdową do zamku. Na wysokości jej pierwszego piętra mieściła się niewielka, nieoświetlona komora, być może przeznaczona dla straży patrolującej mury. Wyposażono ją w latrynę z szerokim ujściem umieszczonym nieco ponad metr nad gruntem, po wschodniej stronie zamku. Również w przeciwnej przyporze, w narożniku północno – zachodnim, umieszczono małą komorę zaopatrzoną w latrynę. Podwyższenie korony murów obronnych w XIII wieku pozwoliło na umieszczenie w narożach zamku dodatkowych małych pomieszczeń, z których północno – wschodnie było kwadratem o bokach długości 1,4 metra, doświetlanym przez dwie bardzo wąskie szczeliny.
Bramę wjazdową umieszczono pośrodku kurtyny południowej, w jednej z lizeno – przypór. Wjazd o szerokości około 1,8 metra i wysokości 3,3 metra zwieńczono półkoliście, w podobny sposób jak na zamkach Duart, Skipness, czy Inverlochy. Jako że przejazd bramny był osadzony od strony zewnętrznej w płytkim ryzalicie (lizenie), a także pogrubiono mur od strony dziedzińca, posiadał on około 3 metry długości. Zamykano go drewnianymi dwuskrzydłowymi wrotami, z możliwością ich blokowania ryglem osadzanym w otworze w murze. Zapewne poszerzona część nad przejazdem pierwotnie stanowiła platformę, gdzie za blankami straż mogła kontrolować przybywających do zamku. Wejście na nią stanowiły wspomniane powyżej schody umieszczone na dziedzińcu. Komunikację z nabrzeżem ułatwiała mieszkańcom zamku nieduża zachodnia furta, szeroka na 1 metr, wysoka na 2,8 metra. Zamykano ją belką mocowaną w otworze w murze.
Pierwotna zabudowa mieszkalno – gospodarcza zamku najpewniej była konstrukcji drewnianej lub szachulcowej i przystawiona do wewnętrznych elewacji murów obronnych. W północno – wschodnim narożniku dziedzińca znajdowała się studnia, prawdopodobnie już od początku funkcjonowania zamku znajdująca się wewnątrz budynku.
W pierwszej połowie XIII wieku przy północnej części kurtyny zachodniej na skalnym bloku, całkowicie poza pierwotnym obwodem, wybudowany został czworoboczny, jednokondygnacyjny budynek o wymiarach 10 x 7,5 metra i masywnych murach grubości do 2 metrów, którego ścianę wschodnią stanowiła część starej kurtyny muru obronnego. W XIV wieku gruntownie go przebudowano dostawiając od północy cylindryczną wieżę o średnicy 6,5 metra, prawie o połowę wyższą, gdyż osadzoną na niżej położonym wybrzeżu, poza skalnym blokiem, co dawało około 7 metrów różnicy (choć obie części, czworoboczna i cylindryczna mogły sięgać tego samego poziomu). Wieża wysokością co najmniej 17-18 metrów dominowała nad przystanią po stronie północno – zachodniej, której obrona zapewne była głównym powodem jej budowy (zaopatrzono ją w tym celu w liczne szczelinowe otwory strzeleckie). Wieża mogła na najniższej kondygnacji mieścić celę więzienną z otworem latrynowym, zaś na pierwszym piętrze, także wyposażonym w latrynę, główne pomieszczenie połączone było z dwoma małymi komorami w części czołowej wieży i z poprowadzonym zygzakiem korytarzem, wiodącym do budynku zachodniego.
Najpóźniejszym elementem średniowieczne zamku była zbudowana w XV wieku w północno – wschodnim narożniku prostokątna wieża mieszkalna zwana Wieżą MacMillana. Usytuowana całkowicie poza obwodem murów otrzymała wymiary 13,7 x 11 metrów przy murach grubości od 1,8 do 2,1 metra. Z powodu różnicy poziomu terenu jej pierwsze piętro znalazło się prawie na wysokości dziedzińca, co pozwoliło na utworzenie kondygnacji piwnicznej, prawdopodobnie pełniącej rolę kuchni i piekarni. Mieściła ona piec do wypieku chleba, kominek oraz odpływ na nieczystości. Oświetlenie zapewniały wąskie, rozglifione do wnętrza otwory szczelinowe, utworzono także wejście od strony przystani, w kącie pomiędzy zachodnim murem wieży a starą kurtyną zamku. Ponad drewnianym stropem (od XVI wieku sklepieniem kolebkowym) mieściła się aula (ang. hall), wyżej zaś być może prywatna komnata mieszkalna. Pierwsze piętro nie miało kominka, co być może rekompensowało umieszczenie kondygnacji nad kuchnią. Oświetlane było bardzo wąskimi, lancetowato zakończonymi otworami okiennymi.
Wieża MacMillana sąsiadowała z dwu lub trzykondygnacyjnym budynkiem, wypełniającym wschodnią część dziedzińca zamku, na którymś etapie poszerzonym w stronę zachodnią. Przypuszczalnie posiadał on na piętrze aulę (ang. great hall), a na parterze dodatkowe pomieszczenia gospodarcze. Po rozbudowie budynek mieścił w przyziemiu nie tylko wspomnianą powyżej studnię, ale i schody przy południowej kurtynie wiodące na chodnik straży. Jako że w XV wieku wzniesiono też obszerne skrzydło zachodnie, dziedziniec ograniczony został wówczas jedynie do wąskiego pasa przestrzeni pośrodku zamku.
Stan obecny
Sween to dziś jeden z najlepiej zachowanych, najstarszych zamków zachodnich wysp Szkocji. Przetrwał w formie trwałej ruiny, z murami wszystkich głównych wczesno- i późnośredniowiecznych elementów sięgających prawie pełnej wysokości. Nie przetrwały jedynie zabudowania wewnątrz dziedzińca oraz większość murów zachodniego budynku z pierwszej połowy XIII wieku. Niestety malownicze usytuowanie zabytku psują pola kampingowe, rozlokowane wokół niego na przestrzeni kilkuset metrów. Zamek znajduje się pod ochroną Historic Scotland i jest udostępniony dla zwiedzających.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Coventry M., The castles of Scotland, Prestonpans 2015.
MacGibbon D., Ross T., The castellated and domestic architecture of Scotland from the twelfth to the eighteenth century, t. 3, Edinburgh 1889.
Salter M., The castles of western and northern Scotland, Malvern 1995.
Tabraham C., Scotland’s Castles, London 2005.
The Royal Commission on the Ancient and Historical Monuments of Scotland, Argyll castles in the care of Historic Scotland, Edinburgh 1997.