Historia
Kościół św. Mungo (Stobo Kirk), jedna z najważniejszych świątyń farnych w górnej części doliny rzeki Tweed, usytuowana na ważnym szlaku i obejmująca zasięgiem późniejsze parafie w Lyne, Broughton, Drumelzier i Tweedsmuir zbudowany został w XII wieku. Pod koniec XV lub na początku XVI wieku kościół został przebudowany w stylistyce gotyckiej oraz powiększony o kruchtę i kaplicę. W 1657 roku miała być naprawiana wieża, w 1765 roku pomieszczenie z dzwonami, a gruntowną renowację zabytku przeprowadzono w 1886 roku. W 1928 roku wzniesiono nową kaplicę północną na fundamentach budowli gotyckiej.
Architektura
Pierwotny romański kościół składał się z pojedynczej nawy na planie prostokąta o wymiarach 12,2 x 5,7 metra, węższego i krótszego prezbiterium po stronie wschodniej, także wzniesionego na planie prostokąta o wielkości 7,4 x 4,9 metra, oraz czworobocznej, zapewne niezbyt wysokiej wieży na osi fasady zachodniej, posiadającej boki długości około 6,1 metra.
Romańskie okna były nieduże, praktycznie szczelinowe, zamknięte półkoliście i rozglifione do wnętrza. Wejście do środka nawy wiodło portalem od północy oraz portalem południowym: półkoliście zamkniętym, uskokowym, flankowanym dwoma ośmiobocznymi kolumienkami z bazami i kapitelami w uskokach. Wewnątrz przestrzeń w przyziemiu wieży pierwotnie otwarta była na nawę półkolistą arkadą, a podobna, uskokowa arkada tęczy oddzielała nawę od prezbiterium.
W XV/XVI wieku początkowy układ powiększony został o kruchtę z ostrołucznym portalem wejściowym, dostawioną przed południowym portalem w nawie, oraz sklepioną kolebkowo kaplicę przy wschodniej części ściany północnej nawy. Powiększone zostały także okna, które uzyskały późnogotycką formę: ostrołuczne zamknięcia i kamienne maswerki. Dodatkowo w ścianie południowej prezbiterium przebito mały ostrołuczny portal wejściowy dla plebana. Kruchta przykryta została ostrołucznym sklepieniem kolebkowym, a przy jej bocznych ścianach umieszczono kamienne ławy.
Stan obecny
Kościół zachował do dnia dzisiejszego pierwotny układ z romańską nawą, prezbiterium, dolną partią wieży (część górna przebudowywana była wielokrotnie na przestrzeni późniejszych stuleci) oraz gotycką kruchtą. Kaplica północna posiada oryginalne, gotyckie dolne partie murów, lecz w dużym stopniu została przebudowana w 1928 roku. W XIX wieku wymieniona została arkada tęczy, w wieży wstawiono nowe wejście, w południową ścianę nawy nowe okno, wymieniono więźbę dachową i wstawiono w zachodnią część nawy emporę. Spośród romańskich detali architektonicznych przetrwał portal południowy w kruchcie, częściowo portal północny w nawie i dwa otwory okienne w północnej ścianie prezbiterium. Portal południowy prezbiterium oraz duże okna południowe nawy i prezbiterium pochodzą z okresu XV/XVI-wiecznej przebudowy, lecz ich maswerki są współczesne (poza oknem w prezbiterium). Niestety całą budowlę skutecznie oszpeca surowy tynk pokrywający wszystkie zewnętrzne elewacje. Wewnątrz zachowały się trzy średniowieczne nagrobki, ale arkada tęczy została całkowicie przebudowana w XIX wieku.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Fawcett R., Scottish Medieval Churches, Edinburgh 1985.
MacGibbon D., Ross T., The ecclesiastical architecture of Scotland from the earliest Christian times to the seventeenth century, t. 1, Edinburgh 1896.
Salter M., The old parish churches of Scotland, Malvern 1994.
The Royal Commission on the Ancient Monuments of Scotland, Peeblesshire, An Inventory of the Ancient Monuments, volume 2, Edinburgh 1967.