Historia
Dobra Stane wspominane były w źródłach pisanych po raz pierwszy na początku XV wieku, kiedy to w pobliżu rzeki Annick Water ufundować miał kaplicę św. Brygidy William Fraunces de le Stane. Wieża mieszkalna miała zostać wzniesiona dużo później, prawdopodobnie pod koniec pierwszej ćwierci XVI wieku. Być może miało to związek z przejściem miejscowych dóbr na własność rodu Montgomerie, na skutek małżeństwa Elizabeth Francis of Stane i przypuszczalnego fundatora wieży, Williama Montgomerie. Stanecastle funkcje mieszkalne pełniło prawdopodobnie do końca XVII lub początku XVIII wieku. Około 1750 roku zrujnowaną już budowlę wyremontował i przebudował earl Eglinton.
Architektura
Niedużą wieżę wzniesiono na planie czworoboku o wymiarach 7,3 x 9,4 metra z murami grubości około 1,4 metra. Otrzymała cztery kondygnacje wysokości, zakończone osadzonym na dwóch rzędach konsol przedpiersiem. W narożnikach przedpiersiu nadano formę obłych bartyzan, dostępnych z dookolnej galerii obronnej otaczającej poddasze. Poddasze to, charakterystyczny element szkockich wież mieszkalnych, przykryto dwuspadowym dachem kalenicowym.
Główne, choć wąskie, wejście do wieży umieszczono na wysokości 2,4 metra we wschodniej części ściany południowej. Prowadzące do niego drewniane schody musiały być usuwalne w razie zagrożenia, gdyż ich górną platformę opierano na dwóch kamiennych konsolach. Sam portal najpewniej zamykany był drzwiami oraz popularną w Szkocji żelazną kratą, funkcjonującą na zasadzie ruchu wahadłowego a nie opuszczaną jak brona.
Wewnątrz przyziemie wieży zwieńczone zostało niską kolebką, natomiast dwie wyższe kondygnacje przykryto płaskimi, drewnianymi stropami. Komunikację pionową zapewniała spiralna klatka schodowa osadzona w grubości muru narożnika północno – wschodniego, choć nie łączyła się ona z przyziemiem. Pierwotne okna wieży były niewielkie, czworoboczne. Oświetlały one na każdej kondygnacji jedną wypełniającą całą przestrzeń pomiędzy murami komnatę. Pomieszczenia te oprócz gospodarczego przyziemia ogrzewane były kominkami. Na drugim piętrze w grubości muru południowo – wschodniego mieściła się mała komora doświetlana dwoma szczelinami.
Stan obecny
Wieża jest dziś budowlą porzuconą (zaniedbaną) i zamkniętą, choć dzięki przeprowadzonym w połowie XVIII wieku naprawom zachowała w całości mury obwodowe. Niestety te same prace budowlane doprowadziły do usunięcia pierwotnych otworów okiennych, zastąpionych nowożytnymi, dużymi oknami ostrołucznymi, co całkowicie usunęło pierwotny, obronny charakter wieży.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Coventry M., The castles of Scotland, Prestonpans 2015.
MacGibbon D., Ross T., The castellated and domestic architecture of Scotland from the twelfth to the eighteenth century, t. 5, Edinburgh 1892.
Tranter N., The fortified house in Scotland, volume III, south-west Scotland, Edinburgh-London 1965.