Historia
Spynie na początku XII wieku stanowiło jedną z siedzib biskupstwa Moray, którego kościelni hierarchowie podróżowali także pomiędzy Birnie i Kinneddar. W 1208 roku w Spynie biskup Bricus de Douglas ufundował katedrę pod wezwaniem Świętej Trójcy, jednak już w 1224 roku za zgodą papieża Honoriusza III została ona przeniesiona do Elgin. Związane było to ze stopniowym umacnianiem władzy królewskiej pod rządami Dawida I nad północnymi terenami Szkocji, a zarazem rozwojem takich ośrodków jak Forres, Inverness i właśnie Elgin, gdzie swój zamek posiadał także szeryf. Biskup Andrew of Morey także przeniósł swą główną siedzibę do Elgin, lecz nie porzucił całkowicie swej zapewne drewnianej jeszcze rezydencji w Spynie.
Po raz pierwszy zamek w Spynie odnotowany został w źródłach pisanych („castrum de Spyny”) w 1296 roku, w czasie wyprawy do Szkocji angielskiego króla Edwarda I. Była to wówczas wciąż jeszcze skromna budowla, z co najwyżej jednym murowanym budynkiem (kaplicą). Rozbudowę zaczęto stopniowo prowadzić zapewne po zakończeniu lub w końcowym okresie pierwszej wojny o szkocką niepodległość, przypuszczalnie w okresie rządów zmarłego w 1326 roku biskupa Davida of Moray, jednego z głównych sojuszników króla Roberta Bruce. Być może w częściowo już murowanym zamku przebywał jako biskupi gość w 1362 roku król Dawid II. W 1368 roku wspomniana została w dokumentach „biskupia komnata”, kiedy to Alexandr of Chisolm złożył w niej hołd lenny biskupowi Alexandrowi Burowi w otoczeniu grupy kanoników, kapłanów i innych zaproszonych na uroczystość.
Od 1370 roku biskup Moray, Alexander Bur, płacił Alexandrowi Stewartowi, earlowi Buchan i synowi króla Roberta II za protekcję swych ziem i ludzi. Gdy w 1390 roku zwrócił się o to samo do Thomasa Dunbara, syna earla Moray i szeryfa Inverness, wywołał ostry konflikt, a w konsekwencji najazd earla Buchan (zwanego Wilkiem z Badenoch) na miasto i katedrę w Elgin. Nie wiadomo czy w trakcie walk ucierpiał także zamek Spynie. Być może nie został zaatakowany, gdyż jeszcze w tym samym roku król Robert III Stewart zakazał earlom Buchan i Moray zbliżać się do zamku Spynie pod jakimkolwiek pretekstem, a biskupa Alexandra Bura zwolnił z jakichkolwiek powinności w stosunku do Thomasa Dunbara, z powodu jego nieudolnej ochrony.
W 1397 roku na zamku zmarł biskup Alexander Bur, a z powodu wakatu na kościelnym urzędzie, Spynie przeszło pod kontrolę szkockich władców. Król Robert III zarząd zamku powierzył swemu bratu, Wilkowi z Badenoch, który wówczas, po odbyciu publicznej pokuty w Perth, uzyskał przebaczenie za spalanie katedry. Nie posiadał on długo Spynie, gdyż już w 1398 roku władca listownie nakazał mu oddać zamek nowo obranemu biskupowi, Williamowi of Spynie, a także zastrzegł, iż earl nie powinien domagać się żadnych opłat za opiekę nad biskupimi dobrami.
W XV wieku, w okresie rządów Jakuba I i Jakuba II, zamek był utrzymywany przez kolejnych biskupów, którzy często gościli na nim wspomnianych monarchów. Prawdopodobnie nie prowadzono wówczas w Spynie większych prac budowlanych, gdyż priorytetem dla biskupów była odbudowa katedry w Elgin. Dopiero urzędujący od 1462 do 1476 roku David Stewart rozpoczął budowę na zamku okazałej wieży mieszkalnej zwanej Wieżą Dawida, ukończonej ostatecznie za zmarłego w 1482 roku biskupa Williama Tullocha. Oprócz niej do końca XV wieku i na początku XVI wieku wzniesiono szereg nowych zabudowań, w zdecydowanej większości o funkcjach mieszkalnych i gospodarczych oraz reprezentacyjnych. W rozbudowywanym zamku w 1493 i 1503 roku podejmowany był kolejny szkocki władca, Jakub IV, pielgrzymujący do grobu świętego Duthaca w Tain (co nie przeszkadzało mu na zamku grać hazardowo w karty).
W 1538 roku biskupem obrany został Patrick Hepburn, ostatni katolicki hierarcha na stolcu diecezji Moray. Jego rządy przypadły na niespokojny okres wewnętrznych i zewnętrznych konfliktów czasów królowej Marii Stewart i jej syna Jakuba VI, w trakcie których w 1560 roku w Szkocji ostatecznie zwyciężył nurt reformacji. Królowa Maria gościła w Spynie w 1562 roku, na krótko po odmowie wjazdu na zamek w Inverness, otrzymanej od protestanta sir George Gordona. Nieroztropne postępowanie władczyni w ciągu kilku kolejnych lat doprowadziło do ogólnokrajowego niezadowolenia i buntu, a w konsekwencji do przegranego starcia pod Carberry Hill w 1567 roku, abdykacji i ucieczki monarchini. Pomimo klęski stronnictwa rojalistyczno – katolickiego związanego z Marią Stewart, Patrick Hepburn zdołał zachować Spynie aż do swej śmierci w 1573 roku. Dopiero wówczas zamek zajęty został przez pierwszego protestanckiego biskupa Moray, George Douglasa, choć i on utracił w 1587 roku wszystkie dobra w Moray, przejęte przez szkocką Koronę.
Od 1589 roku zamkiem zarządzał z ramienia króla sir George Gordon, pierwszy markiz Huntly, szósty earl Huntly. Już jednak w 1593 roku król Jakub VI po przekształceniu Spynie w wolną baronię, nadał ją sir Alexandrowi Lindsay, odtąd pierwszemu lordowi Spynie. Nowy właściciel napotkał opór Gordona w przekazaniu zamku, został nawet przez niego uwięziony do czasu przyrzeczenia otrzymania rekompensaty. Alexander Lindsay zarządzał Spynie do 1605 roku, nadzorował także fortyfikowanie zamku pod koniec XVI wieku z obawy przed Hiszpanami. W 1606 roku król Jakub VI przywrócił Spynie odnowionemu biskupstwu Moray, lecz urząd biskupów szkockich ponownie został zlikwidowany w 1638 roku na skutek zuchwałej polityki Karola I, próbującego narzucić szkockiemu Kościołowi nowe rozwiązania. Na zamku do 1640 roku rezydował pozbawiony stanowiska biskup John Guthrie. Próbował on co prawda przysposobić Spynie do obrony, lecz poddał się i otworzył bramę w momencie podejścia pod zamek 800 osobowego oddziału sir Roberta Monro. W następnym roku król przekazał Spynie sir Jamesowi Stewartowi, earlowi Moray, a ten oddał go w zarząd swemu siostrzeńcowi, Johnowi Innes z Leuchars. Po raz kolejny zamek przygotowywany był do obrony w 1645 roku. Obsadzony został przez protestantów Johna Innesa, w obawie przed wojskami rojalistycznymi Jamesa Grahama, markiza Montrose, który jednak po spaleniu siedzib przeciwników politycznych w Elgin i położonych w okolicy Spynie gospodarstw, nie przystąpił do oblężenia zamku. Jeszcze w tym samym roku próbę jego zdobycia podjął sir George Gordon, markiz Huntly, była ona jednak nieskuteczna.
W 1662 roku raz jeszcze w Szkocji przywrócono władzę biskupów. Podupadły zamek przekazano biskupowi Murdo MacKenzie wraz z niewystarczającą kwotą na jego naprawę. Murdo i jego następcy zamieszkiwali w Spynie do 1689 roku. Wówczas to parlament szkocki ostatecznie zlikwidował biskupstwo, a biskup William Hay z powodu odmowy złożenia przysięgi królowi został wydalony ze Spynie. Będący w rękach Korony zamek został pozbawiony wyposażenia, z czasem całkowicie rozgrabiony i częściowo rozebrany przez okoliczną ludność, która pozyskiwała z niego kamienie jako darmowy materiał budowlany.
Architektura
Zamek usytuowano na niewielkim wywyższeniu terenu w pobliżu brzegów połączonego z morzem jeziora Loch Spynie, po jego południowej stronie, gdzie stok opadał ku wodzie pod kątem około 20 stopni. Na skutek XIV-wiecznej przebudowy założenie zamkowe objęło obszar o wymiarach około 49 x 44 metry, wyznaczony przez nieregularny w planie, ale zbliżony do prostokąta obwód murów obronnych, wysokich na co najmniej 6,7-6,8 metra, grubych u podstawy od około 1,7 do 2 metrów i zwieńczonych chodnikiem straży. Wzmocnione były one co najmniej w trzech narożnikach wieżami: czworobocznymi po stronie północno – zachodniej i południowo – wschodniej oraz cylindryczną po stronie południowo – zachodniej. Zamek chronił także starszy, XII-XIII wieczny przekop, lecz częściowo musiał on zostać zasypany w trakcie powiększania zamku. Najstarsze murowane zabudowania przylegały na dziedzińcu do wewnętrznych ścian kurtyn. Podłużny, prostokątny budynek znajdował się w części południowej, kolejny mieścił się po stronie zachodniej w narożniku północnym. Ponadto do murów przylegać mogły lżejsze zabudowania drewniane o gospodarczym charakterze (kuźnia, kuchnia, szopy, stajnie, spichrze itp.).
Budynek południowy otrzymał wewnętrzne wymiary około 18,3 x 5 metrów. Grubość jego muru południowego i wschodniego, osadzonego na sfazowanym cokole i będącego zarazem kurtyną obwodu obronnego zamku, wynosiła 1,8 metra. Pozostałe ściany były cieńsze, grubości około 1,1-1,5 metra. Na pierwszym piętrze budynku, w jego wschodniej części przypuszczalnie mieściła się kaplica lub ewentualnie aula (ang. hall), natomiast po stronie zachodniej w obrębie budynku funkcjonowała brama wjazdowa na dziedziniec. Miała ona około 2,6 metra szerokości (lecz rozszerzała się do korytarza o 3,1 metrach szerokości), a zamykana była dwuskrzydłowymi wrotami z możliwością ich blokowania ryglem osadzanym w otworze w grubości muru. Już w odległości 0,9 metra za pierwszymi wrotami znajdowały się drugie drzwi, co powodowało, iż te zewnętrzne nie mogły być otwierane, gdy wewnętrzne były zamknięte. Wydaję się więc, iż wewnętrzne miały formę żelaznej kraty, zamykanej jedynie w momencie zagrożenia zamku. Z boku korytarz bramny najpewniej odgrodzony był od reszty przyziemia budynku, być może z pozostawieniem przejścia do pomieszczenia straży. Oprócz niego parter skrzydła zapewne wykorzystywany był do celów magazynowych. Kaplica na piętrze od południa oświetlana była trzema ostrołucznymi oknami, zapewne pierwotnie wypełnionymi maswerkami, do wewnątrz zwróconymi wnękami o odcinkowych zwieńczeniach. Być może podobne okna znajdowały się w ścianie północnej. Parter od strony polnej z pewnością nie posiadał żadnych otworów okiennych, małe okna mogły się jedynie znajdować na północy, skierowane w stronę dziedzińca. Obie kondygnacje skrzydła południowego rozdzielały płaskie, drewniane stropy.
Wieża południowo – wschodnia wysunięta była praktycznie w całości poza obwód obronny, stykając się z kurtynami jedynie narożnikiem. Na poziomie przyziemia miała ona plan kwadratu o długości wewnętrznej boku wynoszącej 2,6 metra, z murami grubymi na 2,4 metra. Wejście do niej znajdowało się na poziomie pierwszego piętra, z kurtyny i przyległego skrzydła południowego, ukośnie poprowadzonym korytarzem doświetlanym od wschodu jednym otworem szczelinowym. Pierwsze piętro wieży od parteru oddzielone było drewnianym stropem, w którym musiał umieszczony być właz prowadzący na dół, gdyż jedynymi otworami w przyziemiu wieży były dwa otwory strzeleckie: północny i południowy. Pierwsze piętro przykryto już sklepieniem kolebkowym lub krzyżowym, z powodu cieńszych ścian było ono też przestronniejsze, o wymiarach około 4 x 3,6 metra. Posiadało co najmniej dwa otwory strzeleckie, od wschodu i północy, choć pierwotnie dodatkowe mogły się znajdować również w przebudowanych później ścianach zachodniej i południowej. Były tam tym bardziej potrzebne, że mogły flankować dojazd do zamku i samą bramę. Powyżej wieża mieściła jeszcze dwie lub trzy kondygnacje o nieznanym pierwotnym układzie. W XV i na początku XVI wieku wieżę przebudowano: podsklepiono pierwsze piętro i zaopatrzono w kominek piętro drugie, wymieniono też otwory strzeleckie na przystosowane do ręcznej broni palnej. Zapewne zwieńczono też wieżę blankowanym przedpiersiem otaczającym poddasze.
Wieża północno – zachodnia także wysunięta była w całości przed obwód obronny, a cała jej część południowa stanowiła zarazem kurtynę muru. Wieża ta jako usytuowana w bezpieczniejszym miejscu zamku, była dużo mniejsza od południowo – wschodniej. Posiadała wymiary 4,5 x 4,5 metra, choć wysunięta była ku północy tylko na 3,4 metra. Mieściła cztery kondygnacje z wejściem od strony dziedzińca na poziomie gruntu. Nie wiadomo czy skomunikowany był parter z pierwszym piętrem, natomiast główne wejście na poziom pierwszego piętra prowadziło wąskimi drzwiami z korony przyległej kurtyny, gdzie schody w grubości muru zapewniały także wejście na drugie i kolejnymi drzwiami na trzecie piętro. Każda kondygnacja posiadała po jednym otworze strzeleckim w ścianie wschodniej i zachodniej, które kontrolowały wybrzeże Loch Spynie i przyległą kurtynę muru. Sądząc po małych rozmiarach pomieszczeń (2 x 2,5 metra) mało prawdopodobne jest by pełniły one funkcje mieszkalne, choć przyziemie i trzecie piętro zaopatrzone były w latryny.
Po wschodniej stronie narożnej wieży północno – zachodniej z kurtyny muru wysunięta była na 1,2 metra mała czworoboczna wieżyczka latrynowa. Miała ona wymiary 2 x 2,4 metra wewnątrz murów grubych na 0,5 metra. Służyła zarówno mieszkańcom skrzydła północno – zachodniego jak i straży która patrolowała koronę muru obronnego.
W XV wieku zamek został znacznie przebudowany. Najpoważniejszą inwestycją było wzniesienie w trzeciej ćwierci stulecia na miejscu wieży cylindrycznej okazałej wieży mieszkalnej (Wieży Dawida) oraz wybudowanie dużego, dwukondygnacyjnego skrzydła północnego z reprezentacyjną aulą. Przekształcono także skrzydło północno – zachodnie w celu utworzenia w kurtynie północnej furty wodnej wiodącej nad brzeg Loch Spynie, wybudowano nowe, nieduże skrzydło wschodnie oraz przeniesiono obok niego bramę wjazdową na dziedziniec, która zastąpiła stary wjazd południowy.
Usytuowana w południowo – zachodnim narożniku wieża mieszkalna była jedną z największych jakie wzniesiono na terenie Szkocji. Czworobok jej murów w planie otrzymał wymiary 19 x 13,5 metra, a wysokość sięgnęła 22 metrów, co umożliwiło pomieszczenie aż sześciu kondygnacji. Spośród nich przyziemie przykryto sklepieniem kolebkowym, zaś wyższe kondygnacje rozdzielały płaskie drewniane stropy, poza piętrem czwartym, także przykrytym kolebką. Wieża została połączona z dwoma kurtynami starszego muru, dość nietypowo przy ścianie północnej i mniej więcej pośrodku ściany wschodniej, przez co wystawała poza obwód obronny pod dziwnym kątem. Jej elewacje pozbawione były ozdób, gładkie za wyjątkiem cokołu, pierwotnie przeprute jedynie niedużymi oknami oraz zwieńczone uskokowymi konsolami na których znajdowało się blankowane przedpiersie, w narożnikach uformowane w zaokrąglone bartyzany. Przedpiersie to ochraniało dookolną galerię obronną która otaczała przykryte dwuspadowym dachem poddasze.
Przyziemie wieży dostępne było północnym, niskim portalem, usytuowanym tuż obok kurtyny muru obronnego. Zostało ono częściowo zagłębione w ziemi, na około 1,5 metra poniżej poziomu dziedzińca. Po przekroczeniu zamykanego kratą i drzwiami wejścia osiągało się mały przedsionek, z którego dwa korytarze z kilkoma stopniami w dół zapewniały dostęp do osobnych komór piwnicznych. Prawy prowadził do bardzo nietypowej okrągłej komory o średnicy 5,3 metra, powstałej na skutek wchłonięcia starszej wieży cylindrycznej (w jej murach zachowały się zamurowane otwory po stronie północno – zachodniej i południowo – wschodniej). Okrągła komora w późnym średniowieczu prawdopodobnie pełniła rolę spiżarni na mięso i sól. Druga z komór, dostępna lewym, zakrzywionym korytarzem, była natomiast piwniczką na wino. Miała formę czworoboku o wymiarach 7 x 5,5 metra. Oświetlały ją trzy rozglifione, osadzone we wnękach otwory szczelinowe, była też dodatkowo skomunikowane włazem w sklepieniu z górnym piętrem.
Główne wejście do wieży znajdowało się na poziomie pierwszego piętra w ścianie wschodniej. Nie ma pewności czy już w XV wieku dostępne było za pomocą pagórka usypanego przy wieży, czy też prowadziły do niego drewniane schody, pewne jest jedynie, iż zamykane było żelazną kratą i drzwiami. Za tymi przeszkodami znajdowała się pojedyncza komnata o wymiarach 12,5 x 6,8 metra. Wszystkie górne piętra miały taką samą wielkość, wszystkie też posiadały w grubości muru wschodniego dodatkowe małe komory, z których część służyła za latryny (jako że wewnętrzna ściana tych komór posiadała jedynie 0,6 metra grubości, ciężar sklepienia na czwartym piętrze z czasem doprowadził do zawalenia na wszystkich piętrach wewnętrznych ścian komór i ich odsłonięcia). Komunikację pomiędzy piętrami zapewniała spiralna klatka schodowa osadzona w grubości północno – wschodniego narożnika, dostępna z korytarza wejściowego, który połączony był także ze sklepioną kolebkową komorą straży osadzoną w grubości muru. Jej wymiary wynosiły 5,3 x 2,1 metra, od wschodu oświetlało ją małe okno, posiadała też latrynę na użytek odźwiernego. Na południe od komory straży w grubości muru znajdowało się drugie małe pomieszczenie (3 x 2 metry), dostępne z głównej komnaty pierwszego piętra i zaopatrzone we właz prowadzący do piwnicy. Wspomniana główna komnata zapewne miała publiczny charakter (być może była to aula). Oświetlały ją dwa okna od zachodu i jedno od południa, wszystkie zaopatrzone w boczne, kamienne siedziska, a ogrzewanie zapewniał kominek. Dodatkowo w ścianie północnej umieszczone były wąskie i strome schody prowadzące w dół poza obwód obronny, przed kurtynę muru.
Główną komnatę drugiego piętra oświetlały trzy okna o takim samym układzie jak na niższej kondygnacji. Ogrzewał ją mniejszy kominek, a w murze wschodnim znajdowały się dwie komory: dłuższa (7,2 metra) i krótsza (3,5 metra). Obydwie mieściły latryny, przy czym większa zapewniała dostęp wąskim portalem zamykanym żelazną kratą na koronę kurtyny południowo – wschodniej i prawdopodobnie dzielona była na jeszcze mniejsze pomieszczenie. Kolejna podsklepiona komora umieszczona była w grubości muru północnego, gdzie połączona była ze spiralną klatką schodową oraz z przejściem na koronę kurtyny północnej.
Trzecie piętro posiadało bardzo podobny układ komnaty mieszkalnej do piętra drugiego. Inaczej umieszczony był jedynie kominek (w ścianie północnej), obok którego znajdowało się wejście do komory w grubości muru (później zamurowane). Trzecie piętro posiadało też dodatkową komorę w narożniku północno – zachodnim, dostępną poprzez jedną z wnęk okiennych.
Na poziomie czwartego piętra wieży schody wyprowadzały do małego przedsionka w murze północnym, połączonego z główną komnatą oraz poprzez wąskie przejście z podsklepioną komorą w grubości muru zachodniego (3,4 x 1,4 metra), oświetlaną przez pojedynczy mały otwór. Jej ściany nigdy nie zostały otynkowane, co wskazywałoby, iż nie została ukończona i wprowadzona do użycia. Główna komnata czwartego piętra, jak wspomniano powyżej, wyjątkowo zwieńczona była sklepieniem a nie stropem. Oświetlały ją, podobnie jak inne kondygnacje, trzy okna osadzone w głębokich, podsklepionych wnękach, lecz jedno z nich umieszczone zostało wyjątkowo w ścianie wschodniej. Prawdopodobnie ta wnęka okienna pełniła rolę orientowanego oratorium (podobnie jak na zamku Doune, Niddry, czy Borthwick). Umieszczona była pomiędzy dwoma komorami w grubości muru, z których południowa pełniła rolę latryny i była dostępna z głównej komnaty, a północna otwierała się na klatkę schodową. Ponadto na czwartym piętrze znajdowały się jeszcze dwie dodatkowe komory w murze południowym, obie podsklepione, doświetlane małymi oknami i dostępne z wnęk okiennych. Sądząc po znajdującym się na czwartym piętrze oratorium oraz sklepieniu, przypuszczać można, iż kondygnacja ta stanowiła główną prywatną komnatę biskupa, przy czym małe komory w grubości murów oprócz funkcji latryn mieściły różnego rodzaju schowki, szafy lub izby przeznaczone dla służby.
Klatka schodowa na wysokości piątego piętra otwierała się na kolebkowo sklepiony korytarz o szerokości 1,4-1,7 metra biegnący przez całą długość muru wschodniego oraz po zakręceniu przez fragment muru południowego. Doświetlały go od wschodu dwa otwory, wyposażony był także w latrynę. Dodatkowe długie i zakręcające komory wypełniały narożniki muru północno – zachodniego i południowo – zachodniego. Każda z nich posiadała po jednym małym, rozglifionym otworze okiennym. Główna komnata ogrzewana była kominkiem osadzonym w ścianie południowej, natomiast oświetlać ją musiały wysoko osadzone okna. Powyżej niej funkcjonowało jeszcze poddasze, dostępne zapewne bezpośrednio drabiną lub wewnętrznymi drewnianymi schodami. Z głównej komnaty przedostawać się również można było na dookolną galerię obronną o szerokości 2 metrów na wschodzie i zachodzie oraz 1,5 metra od północy i południa.
Spośród zabudowań dziedzińca zamkowego, pod koniec średniowiecza najbardziej okazałe było skrzydło północne, w czasie wznoszenia którego budowniczowie postanowili całkowicie zburzyć większość kurtyny północnej i wznieść ją od podstaw (prawdopodobnie uznano, iż tak będzie łatwiej utworzyć nowe wnęki okienne i kanały latrynowe). Nowy mur północny miał około 1,9-2 metry grubości i podobnie jak stary zwieńczony był chodnikiem straży. Budynek natomiast mieścił zagłębioną aż na 3 metry w stok wzgórza piwnicę o wymiarach około 26 x 10 metrów oraz górną kondygnację na poziomie dziedzińca, oddzieloną płaskim drewnianym stropem. Górna kondygnacja była węższa (około 7 metrów), gdyż najpewniej od strony dziedzińca posiadała nad piwnicą zadaszony ganek, a w narożniku południowo – wschodnim mały podsklepiony przedsionek. Wejście do piwnicy znajdowało się w ścianie zachodniej, przy przejściu wiodącym do furty wodnej. Jej wnętrze prawdopodobnie dzielone było na dwie komory: większą zachodnią i dużo mniejszą wschodnią w której znajdowała się głęboka na 8 metrów studnia. Być może cała południowa część piwnicy formowała długi na 25 metrów i szeroki na 2 metry korytarz, łączący wejście zewnętrzne i obie komory. Parter skrzydła północnego podzielony był także na dwa pomieszczenia: większe pełniące rolę reprezentacyjnej auli na zachodzie (około 20 x 7 metrów) i mniejsze, o funkcji prywatnej komnaty do której uciec można było od zgiełku uczt. Budynek przykrywał wysoki na 15 metrów dwuspadowy dach, zapewne z otwartą więźbą dachową nad aulą, podtrzymywaną przez kamienne konsole, z których część wyrzeźbiono na kształt ludzkich głów. Wejście do auli znajdowało się po stronie zachodniej, gdzie musiała funkcjonować także przegroda oddzielająca stoły biesiadników od przeciągów z drzwi zewnętrznych, a zapewne i górna galeria dla muzyków do której prowadzić mogły drewniane schody umieszczone w okrągłej alkowie, osadzonej w narożniku północno – zachodnim. Od północy aulę oświetlały dwa okna: mniejsze, czworoboczne oraz większe, osadzone we wnęce z bocznymi siedziskami, prawdopodobnie też kolejne znajdowały się w ścianie południowej. Prywatna komnata wschodnia o wymiarach 7 x 5 metrów posiadała dwa okna północne, z czego jedno przebite było w latrynie. Od południa sąsiadowała ze wspomnianym przedsionkiem wielkości 2,8 x 1,8 metra, który zapewniał komunikację ze skrzydłem wschodnim. Powyżej komnaty prywatnej i przedsionka znajdowały się pomieszczenia poddasza o podobnych wymiarach.
Przed połową XVI wieku wschodnią ścianę szczytową skrzydła północnego i część ściany północnej pogrubiono od wewnątrz. Wiązało się to ze stabilizacją narożnika zamku i wzniesieniem masywnej przypory wysuniętej na około 2,6 metra w stronę jeziora. Być może wzniesiona została ona na miejscu starszej narożnej wieżyczki, podobnej do wieży północno – zachodniej lub północnej latrynowej. Pogrubienie ściany szczytowej umożliwiło wstawienie kominka oraz jego komina do prywatnej komnaty oraz zapewne uczynienie z górnej części przypory rodzaju wieży strażniczej a zarazem latrynowej.
Późnośredniowieczne przekształcenia zamku wiązały się z przebiciem w południowej części kurtyny wschodniej nowej bramy, o formie architektonicznej zbliżonej do bram powstałych na przełomie XIV i XV wieku w Anglii i Francji. Otrzymała ona 1,9 metra szerokości i około 2,5 metra wysokości. Flankowały ją dwie czworoboczne w przekroju przypory podtrzymujące wieloboczne bartyzany. Pomiędzy nimi poprowadzono mur przedpiersia podtrzymywany przez środkowy wspornik, tworzący skierowane w dół machikuły, osadzone nad drogą wjazdową do bramy. Nieco niżej dwie szczeliny umożliwiały obserwowanie przedpola z pomieszczenia straży nad przejazdem. Z pomieszczenia tego, dla wygody obrońców ogrzewanego kominkiem, obsługiwano także bronę. Dodatkowym zabezpieczeniem bramy były dwuskrzydłowe wrota.
Od północy XV-wieczna brama sąsiadowała z nowo wzniesionym skrzydłem wschodnim o wielkości 16,2 x 4,3 metra. Mieściło ono dwie kondygnacje z których dolna była podsklepiona i częściowo zagłębiona w ziemi. Z pewnością pełniła rolę magazynową. Sądząc po umieszczonych wewnątrz górnej kondygnacji kominkach i latrynach, skrzydło to pełniło także rolę mieszkalną, a nie jak sądzono niegdyś wyłącznie gospodarczą (stajnie).
Skrzydło południowe w XV wieku zostało znacznie przekształcone. Mieszcząca się w nim brama została zablokowana, dwa z południowych okien na piętrze pomniejszono, a jedno całkowicie zamurowano (prawdopodobnie ze względów obronnych), choć przebito też jedno nowe okno zachodnie, częściowo wchodzące w obszar zamurowanej bramy. Nowe okna, wysokie aż na 2,3-2,6 metra, lecz szerokie jedynie na 0,4-0,8 metra, zwieńczono późnogotyckimi łukami w ośle grzbiety. W części wschodniej górnego pomieszczenia wstawiono piscinę, na zachodzie zaś salę przedłużono o część zajmowaną dawniej przez korytarz bramny. Tak przekształcona budowla u schyłku średniowiecza była na piętrze wykorzystywana jako kaplica, z ołtarzem prawidłowo zorientowanym na wschód. Od strony północnej dostawiono do niej murowano – drewniany, piętrowy ganek, pełniący rolę wejściową i komunikacyjną od strony dziedzińca zamkowego.
W okresie późnego średniowiecza stare skrzydło zachodnie zostało w dużej części rozebrane z powodu budowy Wieży Dawida i zastąpione dwoma budynkami rozdzielonymi przejściem. Południowy o wymiarach 7,3 x 5,3 metra mieścił posklepione kolebkowo, częściowo zagłębione w ziemi suterenę i najpewniej pełnił rolę gospodarczą, gdyż posiadał odpływ na wodę. Północny był wielkości 10 x 6,2 metra i mieścił trzy kondygnacje dostawione do zachodniej kurtyny muru obronnego. Najniższa rozdzielona była ścianką działową na dwa pomieszczenia o mniej więcej równej wielkości. Przekształceniu uległy także zabudowania w narożniku północo – zachodnim, sąsiadujące z utworzonym w XV wieku przejściem do furty wodnej. Najpewniej pełniły one rolę pomocniczą w stosunku do auli w skrzydle północnym, mieszcząc kuchnię wyposażoną w zlew osadzony w murze północnym i hipotetyczny kominek w niezachowanej ścianie południowej.
Stan obecny
Zamek biskupi Spynie, jeden z najważniejszych średniowiecznych zabytków północnej Szkocji, zachował się w formie trwałej, częściowo przekształconej w okresie nowożytnym ruiny. W najlepszym stanie znajduje się XV-wieczna okazała wieża mieszkalna, pozbawiona dziś dachu i podziałów kondygnacyjnych z powodu zawalenia stropów oraz wewnętrznej ściany wschodniej (która odsłoniła komory w grubości tamtego muru). Większość jej okien oraz otworów strzeleckich została przekształcona w XVI i XVII wieku, natomiast przedpiersie nie zachowało się (widoczne są jedynie wsporniki). Oprócz wieży mieszkalnej widoczna jest narożna wieża północno – zachodnia, dwie ściany wieży południowo – wschodniej, kurtyna północna z reliktami położonego obok budynku i furty wodnej, fragment kurtyny wschodniej z XV-wieczną bramą, pozostałości XIV-wiecznego skrzydła południowego oraz część kurtyny zachodniej z reliktami przyległych zabudowań. Zamek znajduje się pod opieką Historic Scotland i jest udostępniony dla zwiedzających.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Coventry M., The castles of Scotland, Prestonpans 2015.
Lewis J., Pringle D., Spynie Palace and the Bishops of Moray, Edinburgh 2002.
Lindsay M., The castles of Scotland, London 1995.
MacGibbon D., Ross T., The castellated and domestic architecture of Scotland from the twelfth to the eighteenth century, t. 1, Edinburgh 1887.
Salter M., The castles of Grampian and Angus, Malvern 1995.
Tabraham C., Scotland’s Castles, London 2005.
Tranter N., The fortified house in Scotland, volume V, north and west Scotland, Edinburgh 1986.