Historia
Wieża mieszkalna Spedlins zbudowana została w XV wieku przez przedstawicieli rodu Jardine z Applegarth, którzy miejscowe dobra mieli posiadać już od XII stulecia. Na początku XVII wieku, wraz ze wzrostem wymagań odnośnie nowożytnych warunków mieszkalnych, została gruntownie przebudowana, co udokumentowano umieszczając na niej datę 1605. Dzięki temu pełniła funkcje rezydencjonalne przez kolejne dwa stulecia. Opuszczono ją dopiero w XIX wieku, po wybudowaniu przez jej właścicieli luksusowej rezydencji Jardine Hall. Opuszczony zabytek wkrótce potem popadł w ruinę, odnowioną w trakcie remontu z lat 70-tych XX wieku.
Architektura
Wieżę wybudowano na wywyższeniu terenu na zachodnim brzegu rzeki Annan, w miejscu gdzie utworzyła ona lekkie zakole. W planie otrzymała ona wymiary 14 x 11,8 metra z murami o grubości od 2,7 do 3 metrów. Była to więc jak na wieże mieszkalne budowla duża, masywna, z bardzo grubymi murami. Z powodu późniejszych przekształceń nie wiadomo jaką miała wysokość ani jak była zwieńczona. Mieściła co najmniej trzy, a zapewne cztery kondygnacje, zaś jej górna część przypuszczalnie miała formę zbliżoną do innych XV-wiecznych budowli tego typu, z dookolną galerią obronną umieszczoną za blankowanym przedpiersiem osadzonym na wspornikach.
Wejście do wieży umieszczone zostało na poziomie gruntu, w pobliżu północno – wschodniego narożnika. Wiodło ono do korytarza, poprowadzonego pod lekkim skosem w grubości muru, połączonego z główną komorą przyziemia oraz z osadzonymi w murze bardzo wąskimi schodami (0,8 metra szerokości), prowadzącymi na pierwsze piętro. Być może jednak pierwotnie ze względów obronnych główne wejście do wieży znajdowało się na poziomie pierwszego piętra, zaraz nad portalem w przyziemiu, w miejscu gdzie później utworzono okno i komorę w grubości muru. Wiodłyby do niego zewnętrzne, drewniane schody lub drabina, łatwe do usunięcia w razie zagrożenia. Funkcjonowanie górnego wejścia nie wykluczało istnienia już w średniowieczu schodów pomiędzy parterem a piętrem, tym bardziej, iż były one bardzo wąskie, węższe niż schody łączące pierwsze piętro z drugim (nieco ponad 1 metr szerokości). Przeznaczone więc mogły być dla służby udającej się do spiżarni, ale nie jako główny ciąg komunikacyjny dla mieszkańców.
Przyziemie wieży przykryte zostało sklepieniem kolebkowym. Było to ciemne pomieszczenie, doświetlane jedynie wąskimi, rozglifionymi do wnętrza szczelinami przeprutymi w krótszych bokach. Służyło ono jako spiżarnia i piwniczka na wino, w późniejszym czasie przegrodzona na dwie części ścianą z dwoma drzwiami. Wyposażeniem komory był pochyły odpływ na nieczystości, przebity we wschodniej części ściany południowej, z ujściem skierowanym na zewnątrz.
Pierwsze piętro tradycyjnie zajmowała komnata reprezentacyjna (hall) o wymiarach 8,5 x 6,1 metra i wysokości 5,5 metra. Była ona także przykryta sklepieniem kolebkowym oraz pierwotnie oświetlana oknami od północy i południa, oboma z bocznymi kamiennymi siedziskami we wnękach, oraz podobnym oknem po stronie wschodniej. Okno północne dodatkowo zaopatrzone było we wnęce w głęboką półkę ścienną, natomiast południowe w ściek na nieczystości. Okno wschodnie pierwotnie mogło mieć we wnęce połączenie ze schodami, lecz prawdopodobnie w czasie gdy usunięto bezpośrednie wejście na pierwsze piętro, okno pomniejszono (zachowało tylko jedno siedzisko) odgradzając od schodów, którym pozostawiono mały otwór. Ogrzewanie auli (hall) zapewniał flankowany przez dwa okna kominek w ścianie zachodniej, obok którego musiał stać stół pana wieży. Być może po przeciwnej stronie komnaty pierwotnie mieściła się galeria dla muzyków, gdyż wysoko w ścianie wschodniej przebito jeszcze jeden mały otwór okienny. Aula połączona była także włazem w podłodze, umieszczonym tuż przy schodach, z komorą w grubości muru o głębokości 3,5 metra. To ciasne i ciemne zagłębienie o wymiarach 2,2 x 0,8 metra służyło za więziennych loch.
Stan obecny
Wieża zachowała się w formie uzyskanej po przebudowie z początku XVII wieku. Ówczesne prace budowlane doprowadziły do całkowitego przekształcenia górnych kondygnacji i zwieńczenia wieży, z której pierwotne, średniowieczne mury zachował parter i pierwsze piętro (po przebudowie wieża osiągnęła 14,6 metrów wysokości). Także tam wprowadzono w okresie nowożytnym zmiany, największe w auli (hall), gdzie między innymi przebito nowe okno południowe i wstawiono renesansowy kominek. Zabytek znajduje się dziś w rękach prywatnych i najpewniej nie jest udostępniony dla zwiedzających.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Coventry M., The castles of Scotland, Prestonpans 2015.
Lindsay M., The castles of Scotland, London 1995.
MacGibbon D., Ross T., The castellated and domestic architecture of Scotland from the twelfth to the eighteenth century, t. 2, Edinburgh 1887.
The Royal Commission on the Ancient and Historical Monuments and Constructions of Scotland. Seventh report with inventory of monuments and constructions in the county of Dumfries, Edinburgh 1920.
Tranter N., The fortified house in Scotland, volume III, south-west Scotland, Edinburgh-London 1965.