Historia
Skeabost już we wczesnym średniowieczu odgrywało ważną rolę. Około drugiej polowy XI wieku miało tam zostać ufundowane biskupstwo, podległe norweskiej archidiecezji Nidaros. Według tradycji siedziba biskupstwa powstać miała na miejscu gdzie św. Kolumban Starszy wygłaszał ze skały kazania, a gdzie wcześniej miało znajdować się pogańskie miejsce kultowe Piktów.
Nie ma pewności kiedy wybudowana została najstarsza murowana katedra w Skeabost. Być może powstała już w momencie powołania biskupstwa w drugiej połowie XI stulecia lub na początku XIII wieku, na co wskazywałby fragment zdobionego kapitelu, podobnego do znajdujących się w opactwie na wyspie Iona. Inne pozostałości profilowania wskazywałyby natomiast, iż kościół powstał dużo później, w XIV lub XV wieku, lecz mogłoby to także wskazywać na jakieś późniejsze przebudowy. Prawdopodobnie także w okresie późnego średniowiecza na wyspie dodatkowo zbudowana została kaplica św. Kolumbana, być może powstała na miejscu starszej budowli.
Biskupstwo Isles w Skeabost funkcjonowało do XVI wieku (od 1387 roku jako siedziba niezależnych szkockich biskupów Sodor), będąc w średniowieczu jednym z najważniejszych kościelnych centrów na północy Hebrydów. Z czasem jednak z powodu oddalenia i usytuowania pomiędzy ziemiami klanów MacLeod i MacDonald, zaczęło tracić na znaczeniu. W 1498 roku miało zostać przeniesione do Iony, lecz najpewniej przedsięwzięcia tego nie przeprowadzono i kres diecezji nadszedł wraz ze zwycięstwem w Szkocji reformacji w 1560 roku. W okresie nowożytnym wyspa z ruinami zabudowań sakralnych wykorzystywana była przez klan Nicholson jako miejsce pochówku. Wzniesiono wówczas co najmniej dwie nowe kaplice.
Architektura
Kościół katedralny usytuowany był w środkowej części małej wyspy Eilean Chaluim Chille na rzece Snizort. Oprócz bariery wodnej chroniona była ona ziemnym wałem (wymieszanym z kamieniami) o szerokości około 0,5-1 metra, który okrążał całe założenie, za wyjątkiem małej przerwy po stronie wschodniej, gdzie zapewne znajdował się pierwotny wjazd. Oprócz funkcji obronne wał mógł mieć znaczenie symboliczne, jako bariera wydzielająca włości kościelne.
Kościół był budowlą dużą jak na świątynie archipelagu Hebrydów, ale także stosunkowo prosta, wzniesiona na planie wydłużonego prostokąta o wymiarach zewnętrznych 23 x 5,3 metra. Prezbiterium kościoła było wydzielone jedynie wewnętrznie, poprzeczną ścianą umieszczoną w odległości około 5 metrów od elewacji wschodniej. Kościół prawdopodobnie posiadał południową kaplicę, czy też nawę boczną (5 x 10,6 metra) oraz dodatkowy aneks po stronie północnej. W jego pobliżu znajdowały się dodatkowe zabudowania, czasem identyfikowane jako klasztor miejscowej społeczności monastycznej, lecz raczej związane z siedzibą biskupa.
Kaplica św. Kolumbana znajdowała się w zachodniej części wyspy. Zbudowana została na planie niedużego prostokąta o wewnętrznych wymiarach 4,6 x 2,9 metra przy murach grubych na 0,8 metra. Ściany wzdłużne osiągnęły 2,1 metra wysokości, szczytowe zaś maksymalnie około 3,4 metra wysokości. Wejście o szerokości 0,9 metra znajdowało się w zachodniej części ściany północnej. Wnętrze oświetlały ponadto co najmniej dwa małe otwory o formie prostokątnych szczelin, oba rozglifione do wnętrza i zlokalizowane we wschodniej części budynku (jeden w ścianie północnej, drugi pośrodku ściany wschodniej). Trzeci otwór okienny mógł znajdować się w niezachowanej ścianie południowej.
Stan obecny
Kaplica znajduje się w stanie ruiny, lecz jej mury przetrwały w dość dobrym stanie oprócz ściany południowej. Kościół natomiast widoczny jest jedynie w postaci porośniętych trawą pagórków ukazujących jego zarys, za wyjątkiem małego murowanego fragmentu ściany zachodniej. Okoliczny teren usiany jest nagrobkami klanu Nicholson, z których najstarsze sięgają XVI wieku. Pośród nich znajduje się kilka płyt nagrobnych rycerzy i krzyżowców. Wstęp na wyspę jest wolny, można się na nią przedostać kładką.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
MacGibbon D., Ross T., The ecclesiastical architecture of Scotland from the earliest Christian times to the seventeenth century, t. 1, Edinburgh 1896.
The Royal Commission on the Ancient and Historical Monuments and Constructions of Scotland. Ninth report with inventory of monuments and constructions in the outer Hebrides, Skye and the Small Isles, Edinburgh 1928.
Thomas S., From cathedral of the Isles to obscurity – the archaeology and history of Skeabost Island, Snizort, „Proc Soc Antiq Scot”, vol 144, 2015.