Historia
Prawdopodobnym fundatorem wieży Rusko (Ruschew) był Robert Gordon z Lochinvar, ożeniony w 1494 roku z dziedziczką miejscowych dóbr Glenskyreburn, Mariotą Acarsane. Budowa wieży byłaby więc przeprowadzona na przełomie XV i XVI wieku, być może przy udziale warsztatu budowlanego pracującego przy nieodległej wieży Cardoness, która wykazywała spore podobieństwa do Rusko. Wiadomo, iż w latach 1501-1502 Robert Gordon oskarżany był o zniszczenie leżącego na ziemiach Korony domu w Kirkandrews, z którego przywłaszczył sobie drewno i ołów. Być może materiały te użyte zostały do budowy wieży mieszkalnej.
Na początku XVI wieku w wieży Rusko więziona była przez Roberta Gordona niejaka Janet Porter, małżonka Johna McCullocha z Cardoness. Gordon próbował zmusić ją do zrzeczenia się na jego korzyść majątku Blacket, wiedząc iż jej mąż nie jest dość silny by próbować najechać Rusko i siłą uwolnić małżonkę. McCulloch zgłosił jednak sprawę do sądu, który nakazał wypuścić Janet, choć nie wiadomo czy Gordon ów nakaz wykonał. W 1523 roku, na rok przed swą śmiercią, Robert popadł także w spór ze spokrewnioną z Gordonami rodziną Agnew z Lochnaw. I tym razem próbował go rozwiązać porwaniem, uprowadzając Andrew Agnew do Rusko. Nie wiadomo jak sprawa się zakończyła, być może jej kres przyniosła śmierć Roberta Gordona.
Niechlubną tradycję porywania i więzienia ludzi kontynuował syn Roberta, James Gordon z Lochinvar. Po śmierci tego pierwszego Mariota Acarsane wyszła ponownie za mąż za Thomasa Maclellana z Bombie. Jako że prawnie była właścicielką wieży i dóbr Rusko i mogła je wnieść do majątku nowego męża, jej syn z obawy przed tym porwał ją i uwięził. Thomas odwołał się do sądu, ale zanim sprawa została zakończona, został zamordowany przez Gordona i jego świtę w Edynburgu.
W późniejszych latach XVI wieku znaczenie wieży w Rusko zmalało, służyła ona głównie jako miejsce zamieszkania dla mniej ważnych członków rodu Gordonów i owdowiałych żon. W XVII wieku budowla została sprzedana, a nowi właściciele wznieśli przyległe do niej nowożytne, wygodniejsze do zamieszkania skrzydło. Wieżę Rusko użytkowano bardzo długo jak na tego typu budowlę, gdyż zamieszkiwana była jeszcze na przełomie XIX i XX wieku. Opuszczona została dopiero w okresie międzywojennym, na szczęście przed ruiną uratowała ją renowacja przeprowadzona w latach 70-tych XX wieku przez prywatnego inwestora.
Architektura
Wieżę wzniesiono na łagodnym stoku wzgórza usytuowanego w dolinie Fleet, na prawym brzegu rzeki Water of Fleeet. Otrzymała ona w planie kształt prostokąta o wymiarach 11,5 metra z północy na południe oraz 8,8 metra ze wschodu na zachód, przy grubości murów sięgającej od 1,8 do 2,4 metra. Uzyskała wysokość nieco ponad 15 metrów do poziomu górnej partii przedpiersia, zakończonego blankami, opartego na dwóch rzędach wsporników, przeprutego licznymi rzygaczami odprowadzającymi wodę deszczową i otaczającego galerię obronną, która zaś otaczała typowe dla szkockich wież mieszkalnych poddasze. To ostatnie przykryte zostało dwuspadowym dachem. Południowo – wschodni narożnik wieży, w miejscu gdzie kończyła się spiralna klatka schodowa, przedłużono wzwyż do formy małej czworobocznej wieżyczki, także przykrytej dwuspadowym dachem opartym na schodkowych szczytach.
Wejście do wieży umieszczono na poziomie gruntu, pośrodku elewacji wschodniej. Wiodło ono do dość nietypowego długiego korytarza w grubości muru, szerokiego na 1,2 metra, na północy zakończonego małą komorą dla straży lub odźwiernego (zaopatrzoną w dwie półki ścienne i okno), a na południu kończącego się spiralną klatką schodową. Tuż przed nią skręcić można było do głównej komory wypełniającej przyziemie wieży. Została ona zwieńczona sklepieniem kolebkowym, na tyle jednak wysoko, iż na około 2,7 metrach można było drewnianym stropem wydzielić dodatkowe półpiętro. Ta górna część, oświetlona jedynie wąskim oknem od północy, prawdopodobnie stanowiła przestrzeń mieszkalną dla służby, podczas gdy dół przeznaczony był na spiżarnię lub schronienie dla zwierząt gospodarczych. W grubości muru południowo – zachodniego narożnika umieszczono cylindryczną wnękę, która być może pierwotnie mieściła pomocnicze schody do położonej wyżej auli. Na wysokości półpiętra klatka schodowa zapewniał także dostęp do dwóch podłużnych komór w grubości muru: południowej i wschodniej. Ta pierwsza w posadzce posiadała właz wiodący do ciemnego lochu znajdującego się poniżej.
Pierwsze i drugie piętro wieży wypełniały dobrze oświetlone komnaty mieszkalne, obie wyposażone w kominki, rozdzielone płaskim, drewnianym stropem opartym na wspornikach. Pomieszczenie pierwszego piętra o wielkości około 7,8 x 5,1 metrów zapewne tradycyjnie pełniło rolę reprezentacyjną (aula), skupiającą mieszkańców w dzień na posiłkach, uroczystościach, czy innych ważniejszych wydarzeniach. Oświetlana była ona czterema większymi niż w przyziemiu oknami, z których trzy wyposażono w boczne kamienne siedziska. Zachodnie okno umieszczono w głębokiej wnęce, z której przejście prowadziło do komory w grubości muru. Komora ta posiadała otwór w ścianie zewnętrznej, ale także mały otwór do podglądania auli w ścianie wewnętrznej. Druga, południowa komora w grubości muru także była doświetlana małym otworem. Funkcjonowała jako latryna, z odpływem skierowanym na zewnątrz wieży. Kominek auli osadzono w ścianie wschodniej i zaopatrzono w profilowane obramienie z kapitelami i bazami. Znajdował się on tuż przy wejściu z klatki schodowej, natomiast po drugiej stronie pomieszczenia wnęka w murze mogła pełnić rolę szafki ściennej.
Komnata na drugim piętrze wieży musiała służyć jako sypialnia, ciężko natomiast stwierdzić do czego wykorzystywano poddasze, jako że nie było ono ogrzewane kominkiem. Kominek sypialni, bardzo podobny do tego w auli, osadzono w ścianie północnej. Mur wschodni i zachodni zaopatrzono w małe półki ścienne, a dodatkowo w grubości muru zachodniego pozostawiono miejsce na komorę z latryną. Oświetlenie zapewniały dwa okna z sediliami: wschodnie i południowe.
Stan obecny
Wieża zachowała się do czasów współczesnych w bardzo dobrym stanie, bez większych przekształceń nowożytnych, dzięki czemu stanowi dziś znakomity przykład późnośredniowiecznej szkockiej budowli mieszkalno – obronnej średniej szlachty (co potwierdzono nadaniem jej najwyższej kategorii A na liście zabytkowych budynków brytyjskich). Przyległe do niej XVII-wieczne skrzydło nie zostało odbudowane w XX wieku, późnośredniowieczna budowla nie jest więc dzisiaj niczym przysłonięta. Niestety jej zwiedzanie nie jest możliwe jako że jest własnością prywatną, wciąż zamieszkiwaną przez właścicieli.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Coventry M., The castles of Scotland, Prestonpans 2015.
Lindsay M., The castles of Scotland, London 1995.
MacGibbon D., Ross T., The castellated and domestic architecture of Scotland from the twelfth to the eighteenth century, t. 3, Edinburgh 1889.
Reid R.C., Rusco Castle [w:] Transactions and Journal of Proceedings of the Dumfriesshire and Galloway Natural History and Antiquarian Society, Edinburgh 1947.
The Royal Commission on the Ancient and Historical Monuments and Constructions of Scotland. Fifth report and inventory of monuments and constructions in Galloway (Volume II), county of the Stewartry of Kirkcudbright, Edinburgh 1914.
Tranter N., The fortified house in Scotland, volume III, south-west Scotland, Edinburgh-London 1965.