Historia
Budowę zamku Ravenscraig rozpoczęto w 1460 roku, wkrótce po tym gdy właściciele miejscowych ziem z rodu Ramsay zrzekli się ich na rzecz króla Jakuba II i królowej Marii z Geldrii. Nadzór nad pracami zlecono mistrzowi Davidowi Boysowi, choć interesował się nimi sam władca, jako że zamek miał być jedną z pierwszych warowni na ziemiach Szkocji przystosowanych do obrony przy użyciu broni palnej. Król zginął jeszcze w tym samym roku, w trakcie oblężenia przez Anglików zamku Roxburgh, budowę musiała więc nadzorować wdowa po nim, królowa Maria. Już w 1461 roku mogła ona spędzić na zamku wraz ze służbą 25 dni, a następnie zamieszkała na stałe w nieukończonym zamku, przebywając w Ravenscraig aż do swej śmierci w 1463 roku.
W 1470 roku król Jakub III podarował Ravenscraig Williamowi Sinclairowi, pierwszemu earlowi Caithness, w zamian za hrabstwo (ang. earlodom) Orkadów. Prawdopodobnie zarzucono wówczas na dłuższy czas prace budowlane, ukończone przez Sinclairów dopiero w XVI wieku, już według nieco zmienionych planów (dużo niższa wieża wschodnia, która prawdopodobnie miała być tak wysoka jak zachodnia, brak wielkiej, reprezentacyjnej auli na piętrze skrzydła bramnego).
W 1540 roku gościem w Ravenscraig był Jakub V i Maria de Guise, a w 1598 roku Ulryk duński, książę Schleswig-Holstein. Kres zamku jako siedziby mieszkalno – obronnej nadszedł w połowie XVII wieku, gdy podeszła pod niego angielska armia Olivera Cromwella. Został on ostrzelany i uszkodzony, a w konsekwencji porzucony na rzecz nowej, wygodniejszej rezydencji Sinclairów zwanej Dysart House. Ruiny zamku pozostawały własnością rodu do końca XIX wieku. Jeszcze w trakcie pierwszej wojny światowej wykorzystywane były jako skład amunicji, ale po połowie XX wieku zostały objęte ochroną należną zabytkom architektury.
Architektura
Zamek usytuowano na skalistym, podłużnym cyplu wcinającym się w północne wody cieśniny Firth of Forth. Z trzech stron był on chroniony stromymi skarpami o wysokości około 30 metrów i morzem, zaś jedyna dogodna droga dojazdowa prowadziła do niego od północy. Tam też zabezpieczono się poprzecznym przekopem, za którym teren niekorzystnie wznosił się. Charakterystyczne ukształtowanie spowodowało, że zamek położony był niżej niż sąsiadujące z nim od północy przedpole, dzięki czemu był częściowo niejako ukryty, ale i narażony na ostrzał. Od strony morza dostęp do zamku pierwotnie także był możliwy, choć bardzo trudny.
Warunki terenowe wpłynęły na charakterystyczną zabudowę zamku, którego główną ochronę stanowiła masywna, przystosowana do użycia broni palnej część czołowa (północna), osłaniająca zabudowania leżące w głębi cypla, które chronił już tylko niewysoki obwód nieregularnie poprowadzonego brzegami skarp muru. Składała się ona z podkowiastej wieży północno – zachodniej oraz niższej podkowiastej wieży, czy też raczej bastei północno – wschodniej, połączonych długim na około 16 metrów skrzydłem bramnym. Wydaje się, iż pierwotnie obie wieże miały być równej wysokości, ale północno – wschodnia nigdy nie została ukończona.
Pośrodku skrzydła bramnego umieszczono sklepiony kolebkowo przejazd o długości 10,7 metra i szerokości 2,1 metra, z wjazdem osadzonym około 2,5 metra ponad dnem przekopu, który najpewniej pokonywany był przez drewniany most zwodzony. Sam przejazd nie posiadał brony, ale blokowany był wrotami zamykanymi ryglem wysuwanym z pomieszczenia straży po wschodniej stronie i kolejnymi wrotami w końcowej partii tunelu. Strażnicy obserwowali przedpole przez pojedynczą szczelinę z okrągłym otworem na dole, a ich pomieszczenie ogrzewane było kominkiem. Środkową i tylną część przejazdu bramnego flankowany dwie podsklepione komory magazynowe, w odróżnieniu od pomieszczenia straży dostępne jedynie od strony dziedzińca zamkowego. Powyżej funkcjonowała szeroka platforma bojowa, przystosowana do umieszczenia małokalibrowych dział. Osadzane w dwóch głębokich wnękach, zaczepiane były w specjalnych otworach liną, przytrzymującą broń na miejscu w momencie wystrzału i odrzutu. Prawdopodobnie jednak według pierwotnych planów z XV wieku na miejscu tym znajdować się miała wielka aula (great hall), nigdy ostatecznie nie wzniesiona.
Skrzydło bramne wystawało na dziedzińcu przed główną wieżę, co umożliwiło po dostawieniu muru od strony zachodniego boku skrzydła, wydzielenie małego dziedzińczyka, czy też niezadaszonego przedsionka wieży zachodniej i położonych obok schodów wiodących na piętro wieży. Przedsionek zamykany był broną opuszczaną w prowadnicach. Wieża główna otrzymała 11,5 metra średnicy, a jej masywne mury grubość aż 4,5 metra. Podobnie jak skrzydło bramne, od strony czołowej jej elewacje przeprute były jedynie wąskimi otworami strzeleckimi, natomiast okna znajdowały się jedynie od strony dziedzińca i na zachodzie. Wieńczył ją dwuspadowy dach osadzony na schodkowych szczytach poddasza, a po stronie wschodniej czworoboczny ryzalit uformowała klatka schodowa. Szczyty i dach poddasza powstały jednak już na późniejszym etapie, kiedy to zastąpiono nimi pierwotny chodnik straży ukryty za krenelażem.
W przyziemiu wieży głównej mieściła się sklepiona kolebkowo piwnica, doświetlana jedynie dwoma bocznymi otworami strzeleckimi i połączona z przedsionkiem. Pierwsze piętro, dostępne przedsionkiem, i bocznymi schodami, mieściło czworoboczną komnatę reprezentacyjną (hall) o wymiarach 7,9 x 5,4 metra. Ogrzewał ją duży kominek osadzony w ścianie wschodniej, oświetlało okno od południa i mniejszy otwór od zachodu, a wieńczył drewniany strop. Dodatkowo posiadała połączenie z aż trzema komorami umieszczonymi w grubości murów, z których jedna, wschodnia, była całkowicie pozbawiona światła słonecznego. Pozostałe pełniły rolę latryn, a zarazem dawały dostęp do otworów strzeleckich. Powyżej mieściła się dostępna spiralną klatką schodową podobna prywatna komnata mieszkalna, następnie kolejna komnata na trzecim piętrze oraz poddasze, nie otoczone zwyczajową galerią obronną, lecz ukośnie poprowadzonym murem (jak wspomniano powyżej zapewne był to efekt późniejszej przebudowy, która zastąpiła XV-wieczny blankowany ganek obronny).
Wieża północno – wschodnia otrzymała w planie średnicę 13,4 metrów i grubość murów wynoszącą około 4,2 metra. Mieściła aż trzy kondygnacje, lecz sprawiała wrażenie budowli niskiej z racji usytuowania na stoku cypla, poniżej poziomu dziedzińca zamkowego. Jako że była wysunięta dość mocno poza obwód zamku w kierunku północno – wschodnim, od strony dziedzińca prowadził do niej podsklepiony długi korytarz. Na jego końcu znajdowała się spiralna klatka schodowa wiodąca na platformę bojową wieńczącą skrzydło bramne, zaś skręcając w prawo po kilku stopniach osiągało się czworoboczne pomieszczenie parterowe wieży o wymiarach 8,8 x 5,8 metra. Od bezpiecznej strony wschodniej oświetlały go dwa duże okna z bocznymi siedziskami w głębokich wnękach oraz jedno zwykłe okno od południa. Komnata ogrzewana była kominkiem. W grubości muru północno – zachodniego wnęka z otworem strzeleckim flankowała wjazd do zamku, a w przeciwnym, południowo – wschodnim narożniku komora w grubości muru mieściła latrynę. Połączony z korytarzem wejściowym prosty bieg schodów dawał dostęp na niższą kondygnację wieży, do bardzo podobnego pomieszczenia mieszkalnego i dalej, niemal w całkowitych ciemnościach, na najniższy poziom wieży. Tam znajdowała się zwieńczona sklepieniem kolebkowym komora, doświetlana od wschodu przez dwa otwory szczelinowe, zaopatrzona pośrodku w studnię o szerokości 1,8 metra.
Wypełniający cypel dziedziniec składał się z szerszej części północnej i wąskiej części południowej, zastawionej z obu dłuższych stron zabudowaniami gospodarczymi i pomocniczymi (stajnie, kuchnia, browar, magazyny itp.). Na samym południowym skraju obwód murów kończył się okrągłą wieżyczką, flankującą położoną zaraz obok furtę, dającą dostęp do przybrzeżnych skarp (zejście po nich było bardzo trudne, ale możliwe). Druga furta wypadowa funkcjonowała po stronie północno – zachodniej, gdzie wąskie przejście mijało główną wieżę i dawało dostęp do przekopu.
Stan obecny
Zamek zachował się w postaci ruiny, jednak jego najważniejsze elementy w postaci obu wież działowych i łączącego je skrzydła bramnego przetrwały praktycznie w całości. W pełni czytelny jest przekop po stronie północnej, natomiast zabudowania i mur obronny wokół dziedzińca widoczne są jedynie w postaci niewielkich reliktów po stronie wschodniej. Ravenscraig jest dziś najlepiej zachowaną na terenie Szkocji budowlą, spośród najwcześniejszych obwarowań średniowiecznych przystosowanych do użycia broni palnej.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Coventry M., The castles of Scotland, Prestonpans 2015.
Lindsay E., The castles of Wales, London 1998.
MacGibbon D., Ross T., The castellated and domestic architecture of Scotland from the twelfth to the eighteenth century, t. 1, Edinburgh 1887.
Salter M., The castles of the heartland of Scotland, Malvern 1994.
Tabraham C., Scotland’s Castles, London 2005.
The Royal Commission on the Ancient and Historical Monuments and Constructions of Scotland. Eleventh report with inventory of monuments and constructions in the counties of Fife, Kinross, and Clackmannan, Edinburgh 1933.