Historia
Kaplica św. Orana zbudowana została najpewniej u schyłku średniowiecza, przypuszczalnie w XV wieku. Stanąć mogła na miejscu zajmowanym przez chrześcijańską świątynię już od VIII/IX wieku, na co wskazywałyby znajdujące się na Orsay celtyckie kamienne krzyże. Ze starszą budowlą wiązana była także wzmianka z 1380 roku, kiedy to John I, lord Isles, miał zadaszyć i wyposażyć kaplicę „an oilen Eorsaigh”. Późnośredniowieczna kaplica z pewnością funkcjonowała jeszcze w XVI wieku. Księży związanych z Orsay odnotowywano w źródłach pisanych w 1535, 1541 i 1556 roku, zaś samą kaplicę ukazano na mapie Ponta z końca XVI stulecia. Zapewne na skutek postępującej reformacji świątynia popadła w ruinę w XVII lub najdalej w XVIII stuleciu. Pod koniec XVIII lub na początku XIX stulecia kaplica została przedłużona ku wschodowi w ramach przekształcenia na budynek gospodarczy. Także w okresie nowożytnym świątynię otoczono kamiennym murem ogradzającym cmentarz, choć prawdopodobnie stanął on na miejscu starszego.
Architektura
Kaplicę zbudowano na spłaszczonym szczycie niewysokiego wzniesienia, w północnej części małej wyspy Orsay, w pobliży wybrzeża i cieśniny oddzielającej Orsay od dużo większej wyspy Islay. Teren wokół świątyni pełnił rolę cmentarza, który zapewne już w średniowieczu ogrodzono kamiennym murem. Miał on około 1,2 metra grubości i wzniesiony był bez użycia zaprawy. W jego północnym narożniku usytuowano grobowiec zwany grobem Hugha MacKaya, kamienną budowlę o wymiarach 1,9 x 0,5 metra ze ścianami grubości 0,5 metra, przykrytą kamiennymi płytami.
Kaplica pierwotnie miała kształt prostokąta o wymiarach wnętrza 8,7 x 3,8 metra przy murach grubości 0,8 metra, wzniesionych z nieobrobionego polnego kamienia, jedynie gdzieniegdzie układanego w miarę regularne warstwy. Wejście umieszczono w typowym miejscu, w zachodniej części ściany południowej. Osadzono tam szeroki na 0,85 metra, ostrołucznie zamknięty portal, pozbawiony otworu do osadzania rygla.
Oświetlenie kaplicy zapewniały pojedyncze okna we wschodniej części ścian północnej i południowej. Były one niskie, wąskie, rozglifione do wnętrza, z lekko ostrołucznymi zwieńczeniami utworzonymi z klińców oraz półkolistymi zamknięciami wnęk okiennych. Z pewnością dodatkowe jedno lub dwa okna znajdowały się również w ścianie wschodniej. Salowe wnętrze kaplicy było surowe, pozbawione podziałów i detali architektonicznych. Najpewniej przykrywała je otwarta więźba dachowa.
Stan obecny
Kaplica św. Orana jest dziś dużo dłuższa niż pierwotnie, posiada około 13,1 metrów długości, za sprawą dostawionej w okresie nowożytnym wschodniej części. Z tego powodu rozebraniu uległa średniowieczna ściana wschodnia. Całość pozostaje obecnie niezadaszona, zachował się natomiast szczyt zachodni oraz oba okna w ścianach wzdłużnych. Portal wejściowy mógł zostać poddany przekształceniom w czasie renowacji (nie posiada uskoku służącego do zamontowania drzwi). Choć mur otaczający kaplicę w większości jest nowożytny, to relikty starszego ogrodzenia widoczne są po stronie północno – zachodniej i południowo – zachodniej, a nowsza część została poprowadzona po linii starszego muru. W północnej części założenia znajduje się pochodzący z okresu średniowiecza grobowiec Hugha MacKaya, budowla przypominająca irlandzkie tzw. domy pogrzebowe.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
The Royal Commission on the Ancient Monuments of Scotland, Argyll, An Inventory of the Ancient Monuments, volume V, Islay, Jura, Colonsay & Oronsay, Edinburgh 1984.