Historia
Klasztor benedyktynek w North Berwick, później przekształcony w konwent cysterski, założony został około połowy XII wieku przez earla Fife, Duncana (Donnchada). Przekazał on klasztorowi znaczne dochody i dobra, potwierdzone w 1177 roku przez jego syna i następcę o tym samym imieniu. Duncan senior ufundował także dwa szpitale (jeden przy północny porcie zwanym Ardros, drugi przy południowym porcie w North Berwick), które jego syn przekazał zakonnicom, z obowiązkiem opieki nad ubogimi i pielgrzymami. Kolejne nadania dla klasztoru przekazał następca Duncana, Malcolm (Máel Coluim) oraz earl Carrick, Duncan, dzięki którym w okresie średniowiecza przeorat ten stał się jednym z najbogatszych żeńskich domów zakonnych na terenie Szkocji.
Budowa kościoła klasztornego musiała zostać ukończona do 1242 roku, kiedy to konsekrował go biskup St Andrews, David de Bernham. Zapewne wzniesione już były wówczas najważniejsze zabudowania klauzury, w których jeszcze w 1544 roku żyło 21 zakonnic i przeorysza, choć przeważnie konwenty żeńskie liczyły jedynie 13 sióstr wraz z przeoryszą.
W 1384 roku North Berwick wraz z kościołem i klasztorem miało zostać spalone w trakcie działań wojennych. Odbudowany przeorat funkcjonował przez cały XV wieku i z kłopotami przez pierwszą połowę XVI stulecia (został ponownie ograbiony i spalony w 1529 roku). W kolejnych latach z powodu postępującej reformacji klasztor opustoszał i popadł w ruinę. W 1587 roku zdewastowane zabudowania król Jakub VI podarował jako wolną baronię Alexandrowi Hume, który na przełomie XVI i XVII wieku przekształcił je w rezydencję mieszkalną.
Architektura
Klasztor założono w niedalekiej odległości od południowego brzegu cieśniny Firth of Forth, w pobliżu przybrzeżnej drogi łączącej leżące na wschodzie Dunbar i XIV-wieczny zamek Tantallon, z Edynburgiem na zachodzie. Założenie klasztorne wzniesiono na planie prostokąta o dłuższych blokach usytuowanych na linii wschód – zachód. W północnej części zbudowane zostały pomieszczenia klauzury z czworobocznym wirydarzem, kościół natomiast najpewniej znajdował się po stronie południowej.
Skrzydło północne prawdopodobnie mieściło refektarz w części zachodniej oraz kuchnię po stronie wschodniej. Pod koniec XVI wieku zostało ono przebudowane tworząc w przyziemiu starsze cztery, ułożone w jednym trakcie, sklepione kolebkowo komory oraz aulę na piętrze. Wschodnia część zajęta została przez wysuniętą ku północy czterokondygnacyjną wieżę mieszkalną, sąsiadującą z czworobocznym budynkiem bramnym. W przyziemu mieścił on przejazd bramny o ostrołucznym portalu wjazdowym, na piętrze zaś pomieszczenie ogrzewane kominkiem w którego ścianę wstawiono wtórnie XIV-wieczne ostrołuczne okno. W kącie utworzonym przez wieżę mieszkalną i zabudowania północnego skrzydła wstawiono półkolistą wieżyczkę komunikacyjną, a drugą obłą wieżyczkę, podwieszoną na kształt bartyzany, osadzono w północno – wschodnim narożniku wieży mieszkalnej.
Stan obecny
Do dnia dzisiejszego zachowało się zrujnowane skrzydło północne, przekształcone na przełomie XVI i XVII wieku w rezydencję do której dobudowano wieżę mieszkalną oraz fragmenty muru zachodniego. Teren dawnego klasztoru położony jest dziś w centrum miasta, na wydzielonym, mocno zarośniętym roślinnością i nieco zaniedbanym, choć nie pozbawionym uroku terenie, od południa i wschodu ograniczonym współczesnymi budynkami mieszkalnymi. Prawdopodobnie wstęp na jego teren jest dopuszczalny, lecz bez możliwości wejścia do zrujnowanych zabudowań.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Fawcett R., Scottish Abbeys and Priories, London 2000.
Salter M., Medieval abbeys and cathedrals of Scotland, Malvern 2011.
The Royal Commission on the Ancient and Historical Monuments and Constructions of Scotland. Eighth report with inventory of monuments and constructions in the county of East Lothian, Edinburgh 1924.