Historia
Pierwsza wzmianka w źródłach pisanych o dobrach Winchburgh, w skład których wchodziło Niddry, pojawiła się już w 1179 roku, w akcie Wilhelma I potwierdzającym nadanie dla Alexandra Setona. Przez kolejne stulecia okresu średniowiecza znajdowały się one w posiadaniu kolejnych członków rodu Seton, co potwierdził między innymi król Jakub I w 1426 roku. Pierwsze, jeszcze drewniane zabudowania mieszkalno – obronne powstać mogły pod koniec XII wieku, a na przełomie XIV i XV wieku zastąpił je murowany już budynek (hall house). Budowę wieży mieszkalnej rozpoczęto pod koniec XV lub na początku XVI wieku, zapewne krótko po tym jak w 1499 roku George Seton, drugi lord Seton, na krótko utracił dobra z powodu zaniedbania naprawy królewskiego statku Egil. Po raz pierwszy wieża poświadczona została wraz z baronią West Nudry w dokumencie Jakuba V z 1539 roku. Niedługo później, przed 1549 rokiem, czwarty lord Seton ukończyć miał budowę wznosząc najwyższą kondygnację wieży.
W 1568 roku Niddry odwiedziła królowa Maria Stewart goszcząca u swego lojalnego zwolennika, piątego lorda Seton. Był to niespokojny okres po zabójstwie drugiego męża Marii, Henrego Stuarta, lorda Darnley, przy współudziale Jamesa Hepburna, earla Bothwell, za którego wkrótce potem Maria wyszła za mąż. Stało się to powodem wybuchu antkrólewskiej rebelii i uwięzienia Marii na zamku Lochleven, a następnie jej ucieczki, w trakcie której właśnie zawitała do Niddry. Ostatecznie władczyni poniosła klęskę w bitwie pod Langside, po której musiała uciekać do Anglii, gdzie została uwięziona przez Elżbietę I. Dla Setonów oznaczało to konfiskatę dóbr Niddry, przekazanych Jamesowi Youngowi. Lord Seton powrócił z wygnania do Szkocji w 1572 roku i jeszcze w tym samy roku odzyskał wieżę. W trakcie walk lojalistów z wojskami zbuntowanych lordów Niddry było dwukrotnie oblegane przez siły regenta, earla Morton, za każdym jednak razem bezskutecznie. Pomimo ostatecznego upadku sprawy Marii Stewart, Seton był w stanie zachować Niddry, w którym w 1574 roku zorganizował ślub swojej córki Margaret z Claudem Hamiltonem, opatem komendatoryjnym Paisley.
W 1600 roku Jakub VI nadał Setonom tytuł earlów Winton, ale ponieważ wciąż przejawiali oni sympatie rojalistyczne w trakcie XVII-wiecznej wojny domowej, to utracili skonfiskowane dobra, a w 1650 roku w Niddry kwaterować miały angielskie oddziały Olivera Cromwella. Raz jeszcze Setonowie odzyskali majątek w 1660 roku po restauracji monarchii, lecz już w 1676 roku sprzedali wieżę Niddry rodzinie Hope z Craigiehall. Nowi właściciele na początku XVIII wieku przenieśli się do wygodniejszej siedziby Hopetoun, pozostawiając starą wieżę na pastwę losu.
Architektura
Wieżę usytuowano na cyplowo uformowanym wywyższeniu terenu, u stóp którego po północnej stronie przepływał strumień. Na tym kierunku oraz od strony zachodniej niewysokie skarpy były dość strome i skaliste, zapewniając znaczną ochronę. Wzdłuż nich umieszczono północną ścianę wieży połączoną z dwoma kurtynami, przeprutego kluczowymi strzelnicami muru obronnego o grubości około 1,2/1,3 metra, który ogradzał nieregularny, sześcioboczny dziedziniec, w trzech narożnikach wzmocniony cylindrycznymi basztami o średnicy od 4 do 4,5 metrów. Dwie z nich zwrócone były w stronę wschodnią, gdzie podejście było łagodniejsze, jedna natomiast znajdowała się w narożniku południowo – zachodnim. Brama znajdowała się w kurtynie południowej, gdzie w drugiej połowie XVI wieku poprzedzona została zewnętrznym murem o trapezowatym rzucie zewnętrznego dziedzińca. Od wschodu i zachodu flankowana była dwoma przystawionymi do murów na wewnętrznym dziedzińcu budynkami, najpewniej pełniącymi funkcje pomocniczo – gospodarcze.
Sama wieża była masywną budowlą na planie litery L składającą się z głównego bloku o wymiarach 17,2 x 11,2 metra, usytuowanego dłuższymi bokami mniej więcej na linii wschód – zachód oraz oraz dostawionego od północnego – wschodu bocznego skrzydła o wymiarach 9,2 x 6 metrów. Przeciętna grubość murów wieży u podstawy wyniosła aż około 3 metry. Wejście w ich obręb umieszczono w najbezpieczniejszym miejscu, w kącie utworzonym pomiędzy oboma skrzydłami. Wiodło ono do przyziemia wieży i spiralnej klatki schodowej, która łączyła wszystkie pięć kondygnacji. Po rozbudowie z drugiej ćwierci XVI wieku zakończono ją obłą wieżyczką strażniczą, prawdopodobnie wyższą od kalenic dachów wieży. W okresie tym przebudowano także osadzone na wspornikach przedpiersie, które zaopatrzono w narożne bartyzany i połączono ze ścianami szczytowymi poddasza. W ten sposób wieża pozbawiona została w północnej, zachodniej i wschodniej części chodnika obronnego, choć funkcjonował on nadal od południa, częściowo od wschodu (nad skrzydłem północnym) oraz nad wejściem, przybierając nawet w samym kącie formę machikułów.
Wnętrze wieży przykryte zostało sklepieniami na poziomie pierwszej (parter), drugiej i piątej kondygnacji północnego skrzydła oraz najniższej kondygnacji głównego skrzydła. Pozostałe piętra przykryte były drewnianymi, płaskimi stropami. Przyziemie głównego skrzydła mieściło ciemne, oświetlane jedynie dwoma otworami szczelinowymi od wschodu i zachodu pomieszczenie oraz jeszcze mniejszą, całkowicie ciemną komorę w bocznym skrzydle. Ta ostatnia najpewniej pełniła rolę celi więziennej. Na parterze znajdował się jeszcze mały, połączony z wejściem przedsionek, co ciekawe zaopatrzony we własna latrynę na potrzeby straży.
Na pierwszym piętrze zwyczajowo mieściła się reprezentacyjna aula (hall) z kominkiem w ścianie zachodniej i komorą w grubości muru północno – zachodniego narożnika. Na tym samej kondygnacji znajdowała się również kuchnia z okazałym paleniskiem i zlewem przy zachodnim oknie, a pod sklepieniem wydzielone były jeszcze drewnianymi stropami półpiętra. Przejście z klatki schodowej zapewniało dostęp do pomieszczenia w skrzydle północnym, oświetlanego dwoma oknami i zaopatrzonego w latrynę w ścianie północnej. Drugie piętro głównego bloku wieży mieściło kominki w murze zachodnim i południowym oraz komorę w grubości muru północno – zachodniego. We wnęce okna wschodniego prawdopodobnie znajdowało się małe oratorium z kamienną pisciną po stronie południowej i kamiennym ołtarzem pośrodku. Pozostałe pomieszczenia trzeciego i czwartego piętra mieściły komnaty mieszkalne.
Stan obecny
W 1986 roku prywatny właściciel zainicjował odbudowę zrujnowanej wieży, pozbawionej jednak już na zawsze muru obwodowego i przyległych zabudowań gospodarczych. Odnowione zostały zewnętrzne elewacje, częściowo zrekonstruowano XVI-wieczne przedpiersie, zadaszono poddasze i przeprowadzono remont wnętrz, które uległy nieznacznym przekształceniom w okresie nowożytnym (np. duże czworoboczne okna w ścianie południowej i wschodniej, wymiana portalu wejściowego).
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Coventry M., The castles of Scotland, Prestonpans 2015.
Lindsay M., The castles of Scotland, London 1995.
MacGibbon D., Ross T., The castellated and domestic architecture of Scotland from the twelfth to the eighteenth century, t. 1, Edinburgh 1887.
Proudfoot E., Excavations at Niddry Castle, „Proceedings of the Society of Antiquaries of Scotland”, 127/1997.
The Royal Commission on the Ancient and Historical Monuments and Constructions of Scotland. Tenth report with inventory of monuments and constructions in the counties of Midlothian and West Lothian, Edinburgh 1929.
Tranter N., The fortified house in Scotland, volume I, south-east Scotland, Edinburgh-London 1962.