Historia
Dobra Newmilns pod koniec średniowiecza należały do możnego rodu Campbellów, earlów Loudoun. W 1491 roku król Jakub IV nadał baronię New Myllis i Greenholm sir Georgowi Campbellowi z Loudoun, który albo odpowiadał za budowę wieży mieszkalnej na przełomie XV i XVI wieku, albo przejął niewiele wcześniej wzniesioną budowlę. Została ona pisemnie poświadczona w 1530 roku, jako własność sir Hugo Campbella.
W drugiej połowie XVI wieku Campbellowie należeli do gorliwych zwolenników reformacji, co stawiało ich po przeciwnej stronie katolickiej dynastii Stewartów. W XVII stuleciu, w okresie panowania Karola I i Karola II, gdy podjęto próby przywrócenia rzymskokatolickiej hierarchii kościelnej, do zarekwirowanego Newmilns wysłany został oddział królewskich dragonów, mających za zadanie wymuszenie posłuszeństwa i spacyfikowanie protestanckich zwolenników. Wiadomo, iż złapanych przeciwników polityczno – religijnych w 1685 roku przetrzymywano w wieży w Newmilns, tymczasowo przekształconej na więzienie. Była ona w tym samym roku szturmowana przez rozjuszony tłum mieszczan, któremu jednak nie udało się jej zdobyć i uwolnić więźniów. Niepokoje w Newmilns zakończyły się w 1690 roku, wraz z koronacją Wilhelma Orańskiego i zwrotem skonfiskowanych dóbr Campbellom.
W 1739 roku earl Loudoun ufundował w mieście kamienicę mieszczącą salę posiedzeń rady i celę więzienną. Po tej dacie wieża przestała służyć jako miejskie więzienie, choć Campbellowie mieszkali już w wygodniejszym domu naprzeciwko starej i niewygodnej wieży. W XIX wieku zaczęła ona pełnić funkcje gospodarcze, jako przyległy do gospody spichlerz.
Architektura
Wieżę wzniesiono na przedzie głębokiej doliny, na północ od rzeki Irvine, na terenie pierwotnie ogrodzonym murem, wewnątrz którego pomieszczone były także zabudowania gospodarcze. Usytuowana na płaskim miejscu, wieża była prostą budowlą na planie prostokąta o niedużych wymiarach 9,1 x 7,3 metra i grubości murów wynoszącej 1,5 – 2 metry, z trzema kondygnacjami o wysokości 10 metrów (do poziomu przedpiersia), na elewacji południowej nietypowo oddzielonymi poziomymi gzymsami.
Wejście umieszczono w półkoliście zamkniętym portalu na poziomie gruntu w ścianie południowej. Zabezpieczano je ryglem osadzanym w otworze w murze. Tuż obok niego w grubości muru osadzono spiralną klatkę schodową z 56 stopniami, łączącą wszystkie piętra, a także poddasze. To ostatnie miało tradycyjną dla Szkockich wież mieszkalnych formę. Było murowane, przykryte dwuspadowym dachem i węższe niż sama wieża, dzięki czemu pozostawiono miejsce na dookolną galerię obronną. Jej obronność zapewniona była poprzez budowę przedpiersia, zapewne zwieńczonego krenelażem, osadzonego na uskokowo wysuniętym przed elewację murze. W narożach przedpiersie przybierało kształt obłych, zapewne otwartych od wnętrza bartyzan.
Wnętrze najniższej, sklepionej kolebkowo kondygnacji pełniło funkcje gospodarcze, zaś pierwsze piętro, przykryte drewnianym stropem prawdopodobnie rolę komnaty dziennej. Obie te kondygnacje były jednoprzestrzenne, podobnie jak najwyższe piętro i poddasze. Ogrzewanie komnaty pierwszego piętra zapewniał kominek, a sanitariat latryna w murze północnym. Pokój na drugim piętrze posiadał wymiary 5,8 x 4,3 metra. Ogrzewany był małym kominkiem osadzonym w ścianie zachodniej, a oświetlenie zapewniały dwie wąskie, rozglifione do wnętrza szczeliny od wschodu i zachodu oraz dwa okna, po jednym od północy i południa. Dodatkowo w grubości murów umieszczono dwie komory, z których południowa dostępna była poprzez wnękę okienną i ostrołucznie podsklepiona. Być może pełniła rolę małego oratorium. Komora północna mieściła natomiast latrynę.
Stan obecny
Wieża zachowała się do dnia dzisiejszego, choć utraciła rozebrane w XIX wieku przedpiersie, a jej wnętrza zostały przekształcone w okresie nowożytnym. Wymianie na większe uległa również część okien, zanikł też mur i pierwotne zabudowania gospodarcze otaczające wieżę. Zabytek znajduje się obecnie w rękach prywatnych, nie jest więc udostępniony dla zwiedzających.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Coventry M., The castles of Scotland, Prestonpans 2015.
Lindsay M., The castles of Scotland, London 1995.
MacGibbon D., Ross T., The castellated and domestic architecture of Scotland from the twelfth to the eighteenth century, t. 3, Edinburgh 1889.
Tranter N., The fortified house in Scotland, volume III, south-west Scotland, Edinburgh-London 1965.