Historia
Początki kościoła w Muthill sięgały drugiej połowy XII wieku. W okresie tym w osadzie funkcjonowała monastyczna społeczność Culdee, blisko związana z katedralnym ośrodkiem w Dunblane, co wyjaśniałoby wzniesienie w Muthill okazałej murowanej wieży dzwonnej, rzadko jeszcze spotykanej w zwykłych parafiach. Pod koniec XII wieku Muthill podarowane zostało klasztorowi w Lindores, co potwierdził papież w 1199 roku. Doprowadziło to niemal natychmiast do sporu z Dunblane i usunięcia się z Muthill społeczność Culdee. W XV wieku kościół został znacząco rozbudowany, pełniąc funkcje liturgiczne nawet po zwycięstwie w Szkocji reformacji w 1560 roku. Rolę swą pełnił do lat 20-tych XIX stulecia, kiedy to w mieście wybudowano nowy kościół. Porzucona stara budowla w ciągu pół wieku popadła w ruinę.
Architektura
W XV wieku kościół osiągnął formę okazałej jak na parafialne świątynie budowli trójnawowej, o kształcie pseudobazyliki z nawą główną wyższą niż nawy boczne, lecz nie oświetlaną własnymi oknami, przykrytą wspólnym z nawami bocznymi dachem dwuspadowym. Nawa główna osiągnęła 14 metrów długości i 6,2 metra szerokości, a wraz z nawami bocznymi cały korpus mierzył 13,9 metra szerokości. Po wschodniej stronie znajdowało się prostokątne w planie, mocno wydłużone prezbiterium o wymiarach około 14,4×4,9 metra, natomiast od zachodu stara, romańska jeszcze wieża, flankowana od północy kaplicą, a od południa zachodnim przęsłem nawy bocznej.
Wczesnośredniowieczna wieża wzniesiona została na planie kwadratu o bokach długości około 4,7 metra, z murami grubymi w przyziemiu na prawie 1 metr. Osiągnęła wysokość 15,6 metra do wierzchołków dwóch schodkowych szczytów podtrzymujących dwuspadowy dach (prawdopodobnie późniejszych niż okres romański). Brak śladów po dachu korpusu oraz przewiązań w murze wskazywałby, iż wieża pierwotnie we wczesnym średniowieczu była wolnostojąca, służąca jako dzwonnica usytuowana w pewnym oddaleniu od być może drewnianego kościoła.
Zewnętrzne elewacje wieży rozdzielone zostały dwoma odsadzkami wyznaczającymi podział na kondygnacje oraz gzymsem kordonowym, poprowadzonym mniej więcej w połowie dolnej części i ozdobionym romboidalnym motywem (za wyjątkiem partii wschodniej). Nie licząc pojedynczych bardzo wąskich czworobocznych otworów w ścianie południowej i zachodniej, a także dwudzielnego otworu w przyziemu ściany północnej, jedynie najwyższa kondygnacja dzwonna przepruta została dużymi biforiami z trzech stron i nieco mniejszym jednodzielnym oknem od wschodu. Biforia zachodnie i północne rozdzielono kolumienkami z prostymi, kielichowatymi kapitelami, oraz osadzono wraz z flankującymi je półkolumienkami w większych, półkoliście zamkniętych niszach. Nietypowo dwudzielne okno południowe, być może na skutek późniejszej przebudowy, otrzymało dużo prostszą formę, składając się z dwóch czworobocznych prześwitów.
Wnętrze korpusu podzielone zostało na dwa przęsła w nawie głównej i północnej oraz na trzy przęsła w nawie południowej. Podział ten wyznaczyły ostrołuczne, profilowane arkady oparte na ośmiobocznych filarach, pozbawione głowic, a więc gładko przechodzące w łuki. Podobną formę otrzymała szeroka na około 4 metry arkada tęczy oddzielająca nawę główną od prezbiterium (była ona jedynie nieco wyższa). Wejście dla parafian znajdowało się pośrodku ściany południowej korpusu, natomiast pleban miał dodatkowy portal w południowym murze prezbiterium. Dodatkowe przejście w ścianie wschodniej nawy północnej zapewne prowadziło do małej zakrystii. Okna korpusu były szerokie ale niezbyt wysokie, zwieńczone ostrołukami, trójdzielne. Podobne okno prawdopodobnie od południa oświetlało prezbiterium, które od wschodu przepruto triadą otworów lancetowatych. Wewnątrz wystrój architektoniczny uzupełniały ścienne półki (almaria) w południowej ścianie nawy bocznej i północnej ścianie prezbiterium oraz sedilia.
Stan obecny
Kościół przetrwał do naszych czasów jedynie częściowo, szczęśliwie jednak najstarsza i najcenniejsza jego część w postaci romańskiej wieży zachowała się w całości. Widoczne są również arkady międzynawowe korpusu, arkada tęczy i ściany naw bocznych, natomiast prawie całkowicie zanikło prezbiterium, nie licząc obrysu murów w przyziemiu. Wejście na teren zabytku jest wolne, lecz zwiedzanie wnętrza wieży nie jest niestety możliwe.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Fawcett R., Scottish Medieval Churches, Edinburgh 1985.
MacGibbon D., Ross T., The ecclesiastical architecture of Scotland from the earliest Christian times to the seventeenth century, t. 1, Edinburgh 1896.
Salter M., The old parish churches of Scotland, Malvern 1994.