Historia
Dobra Mugdock po raz pierwszy pojawiły się na kartach historii w połowie XIII wieku, po ich przekazaniu przez earla Lennox Davidowi de Graham z Dundaff. Jako że Mugdock znajdowało się w pobliżu ważnego szlaku przy rzece Allander Water na zachodzie i Blane Water na północy, być może David Graham wzniósł już wówczas jakieś pierwsze drewniano – ziemne obwarowania. Murowany zamek powstał jednak dopiero w drugiej połowie XIV wieku, zbudowany przez sir Davida de Grahama, zmarłego w 1376 roku, lub jego syna. Następnie dużą rozbudowę zamku przeprowadził w połowie XV wieku jeden z jego potomków, Patrick Graham, od 1445 roku pierwszy lord Graham, za którego w 1458 roku Mugdock przekształcone zostało w baronię.
Na początku XVI wieku zamek wciąż stanowił główną siedzibę rodu Grahamów, od 1504 roku dzierżących także godność earlów Montrose, co przyczyniło się do kolejnych prac budowlanych nad rozbudową i przekształceniem zamku w wygodniejszą rezydencję. Mugdock modernizowane było również w XVII stuleciu, kiedy to właścicielem zamku był najsłynniejszy z rodu Grahamów, James Graham, pierwszy markiz Montrose, poeta, ale i najzdolniejszy rojalistyczny dowódca okresu szkockich wojen domowych i konfliktów z Anglią. Gdy w 1641 roku Montrose uwięziony został na zamku edynburskim z powodu oskarżeń o spiskowanie przeciwko Archibaldowi Campbellowi, markizowi Argyll, jego przeciwnicy pod wodzą lorda Sinclaira zdobyli i spustoszyli Mugdock. Po uwolnieniu Montrose zdołał co prawda przeprowadzić konieczne naprawy zamku, lecz w 1644 roku został on ponownie zniszczony, w trakcie prowadzenia przez właściciela kampanii wojennej na rzecz dynastii Stewartów. Upadek ich sprawy oraz egzekucja markiza Montrose w 1650 roku sprawiły, iż Mugdock przeszło na ręce markiza Argyll, lecz jedenaście lat później na skutek politycznych zawirowań także Argyll został ścięty, dzięki czemu Grahamowie odzyskali swą siedzibę rodową.
Na początku drugiej połowy XVII wieku na terenie spustoszonego zamku Grahamowie wznieśli nowożytną rezydencję. Nie była ona jednak długo wykorzystywana, gdyż w 1682 roku bogacąca się na nowo rodzina zakupiła Buchanan Old House, który po niedługim czasie, jako wygodniejszy i bardziej reprezentacyjny, przejął rolę Mugdock. Porzucony stary zamek wraz z przebudowaną na rezydencję częścią, ostatecznie w XVIII wieku popadł w ruinę.
Architektura
Zamek Mugdock wzniesiony został na dość równym terenie, u zachodniego brzegu jeziora o tej samej nazwie. Po stronie północnej ograniczony został pochyłym stokiem, który po stronie północno – wschodniej wydzielał nieduży, półkolisty cypel górujący nad wodami jeziora. Z pozostałych stron, zwłaszcza od południa i zachodu, mniej dogodne warunki terenowe wymagały już przekopania fosy, koniecznej zwłaszcza do zabezpieczenia poprowadzonej od południa drogi dojazdowej. Cały obszar zamku w XV wieku zajął rozległą przestrzeń o wymiarach około 97 x 75 metrów.
Najstarszy rdzeń zamku z XIV wieku wydzielony był przez usytuowany w południowej części założenia obwód muru obronnego o grubości około 1,2-1,4 metra i wysokości sięgającej, przynajmniej na niektórych odcinkach, nawet 11,9 metrów (wraz z przedpiersiem). Mur wyposażono w koronie w chodnik straży. Wzmocniony był przynajmniej dwoma czworobocznymi wieżami po stronie zachodniej i budynkiem bramnym od południa, wysuniętym przed czołowe kurtyny muru o około 3,3 metra. Ten ostatni posiadał przejazd w przyziemiu o szerokości 2,6 metra (później zmniejszony do 1,1 metra szerokości), zamykany broną i zapewne zwodzonym mostem przerzucanym ponad fosą. Dodatkowo w kurtynie zachodniej, tuż za wieżą południowo – zachodnią, przebita została mniejsza furta o szerokości 1,2 metra, zwieńczona od zewnątrz spłaszczonym ostrołukiem, a od wewnątrz łukiem półkolistym.
Wieża południowo – zachodnia wzniesiona została na planie nieregularnego czworoboku o wysokości nieco ponad 16 metrów i murach grubości od 1,2 do 2 metrów (pogrubienie ściany wschodniej konieczne było do pomieszczenia klatki schodowej). Mieściła wewnątrz cztery kondygnacje, przy czym dwie górne powiększone zostały dzięki umieszczeniu z trzech stron na wystających z lica wspornikach (od wschodu) i ciągłych konsolach (na południu i zachodzie). Do głównej komory parteru, nie skomunikowanej z innymi piętrami, wiódł od północy ostrołuczny portal, dostępny po paru schodkach od strony dziedzińca i zamykany dwojgiem drzwi. Komora wielkości 4 x 3,6 metra była pomieszczeniem straży lub więzieniem, oświetlanym tylko od wschodu szczelinowym otworem, przykrytym stropem i posiadającym w grubości muru narożnika latrynę. Pierwsze piętro przykryte zostało sklepieniem kolebkowym z czterema szerokimi żebrami, ogrzewał je kominek w ścianie północnej, a oświetlenie zapewniały dwa małe okna szczelinowe: od południa i zachodu. Prowadziło do niego pierwotnie wejście z dziedzińca (lub z kurtyny muru obronnego), od wschodu, po kładce, drabinie lub drewnianych schodach. Jak wspomniano pierwsze piętro nie posiadało bezpośredniego połączenia z przyziemiem, dopiero w górę przedostać się można było za pomocą spiralnej klatki schodowej osadzonej w narożniku południowo – wschodnim. Tuż przy klatce schodowej przejście wiodło jeszcze do małej komory w grubości muru pierwszego piętra, prawdopodobnie latryny wyposażonej w ścienną półkę na świecę. Na drugim piętrze, przykrytym drewnianym stropem i równym wysokością z wysokimi kurtynami murów, spiralna klatka schodowa kończyła się, gdyż na wysokości najwyższej kondygnacji brakowało już na nią miejsca w grubości muru. Komunikację przejmował natomiast prosty bieg schodów w grubości muru wschodniego, prowadzący aż do górnej galerii obronnej ukrytej za przedpiersiem z krenelażem. Drugie piętro także ogrzewał kominek, a wyposażenie stanowiła duża wnęka ścienna po stronie wschodniej. Oświetlenie także tu pierwotnie zapewniały dwie szczeliny: północna i południowa. Trzecie piętro, choć najprzestronniejsze, było nieogrzewane, również dość ciemne (dwa otwory szczelinowe).
Wieża południowo – zachodnia choć mogła dzięki kominkom pełnić funkcje mieszkalne, najpewniej nie była dominującym nad zamkiem donżonem, a jedynie jedną z kilku wież włączonych w obręb obwodu murów. Wieża północno – zachodnia prawdopodobnie posiadała bardzo podobną formę, z wtórnie sklepionym kolebkowo przyziemiem o wymiarach 5,5 x 4,7 metra pozbawionym komunikacji z piętrem. Wejście do niej wiodło od południa poprzez ostrołucznie zamknięty portal. Zabudowę mieszkalno – reprezentacyjną stanowił na dziedzińcu budynek przystawiony krótszym bokiem do kurtyny zachodniej. Miał on nieco ponad 6 metrów szerokości, był więc budowlą dużą, o murach grubości 0,9 metra. Mógł mieścić aulę lub prywatne pomieszczenia mieszkalne właścicieli zamku.
W XV wieku pierwotny obwód murów połączony został w narożnikach południowo – zachodnim i północno – wschodnim z nowymi kurtynami murów, które objęły swym zasięgiem rozległy dziedziniec podzamcza o długości około 97 metrów w stronę północną. Nowe mury miały około 6 metrów wysokości i 1,1 metra grubości, a w przyziemiu przeprute były kluczowymi otworami strzeleckimi. Wjazd w ich obręb umieszczono tuż przy starszym rdzeniu zamku, po jego zachodniej stronie. Brama ta miała 2,7 metra szerokości i 3,7 metra wysokości, z odcinkowo zamkniętym przejazdem. Zabudowania dziedzińca najpewniej przylegały do wewnętrznych ścian muru obronnego, zwłaszcza w części południowej, gdzie zostały dostawione w XVI stuleciu. W północnej części dziedzińca znajdował się prostokątny w planie budynek o wymiarach 12,2 x 5,2 metra, według tradycji mieszczący kaplicę. Od wschodu sąsiadował z wysuniętą przed kurtynę muru na 4,6 metra XV-wieczną, czworoboczną wieżą, która sądząc po dwóch zachowanych odpływach skierowanych w dół stoku, pełniła rolę latryny.
Stan obecny
Obecnie dominantą ruin zamku jest jedyna zachowana w całości jego część, a mianowicie wieża południowo – zachodnia rdzenia zamku z XIV wieku. Zachowała ona oryginalny układ wnętrz, choć została nieco nadbudowana poddaszem, a część szczelinowych okien powiększono. Z drugiej wieży północno – zachodniej przetrwały już tylko mury przyziemia, podobnie jak z pobliskich, w dużej części już nowożytnych zabudowań. Budynek bramny zachował się w postaci zrujnowanej ściany czołowej z widoczną wciąż prowadnicą obsługującą niegdyś bronę, natomiast budynek mieszkalny znany jest tylko z zachowanej częściowo ściany zachodniej (będącej zarazem kurtyną muru obronnego) w której przetrwały dwa oryginalne okna. Fragmenty muru obronnego podzamcza z XV wieku przetrwały tylko w części północnej i południowej, tam też znajdują się ruiny zabudowań z XVI wieku i późniejszych.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Coventry M., The castles of Scotland, Prestonpans 2015.
Lindsay M., The castles of Scotland, London 1995
MacGibbon D., Ross T., The castellated and domestic architecture of Scotland from the twelfth to the eighteenth century, t. 3, Edinburgh 1889.
Salter M., The castles of the heartland of Scotland, Malvern 1994.
Tabraham C., Scotland’s Castles, London 2005.
The Royal Commission on the Ancient Monuments of Scotland, Stirlingshire, An Inventory of the Ancient Monuments, volume 1, Edinburgh 1963.