Historia
Midhowe zasiedlone zostało w ostatnich wiekach przed n.e., czyli w okresie gdy tereny dzisiejszej Szkocji znajdowały się w epoce żelaza. Pierwsi osadnicy odcięli wówczas przybrzeżny cypel dwoma przekopami, a następnie przy zewnętrznym przekopie wznieśli masywny mur, przypominający szetlandzkie forty (Ness of Burgi) lub obwarowania w Nybster. W dalszej kolejności na cyplu zbudowano wieżę – broch, która po jakimś czasie użytkowania, jeszcze w epoce żelaza, uległa częściowemu zawaleniu. Została odbudowana, lecz kamieniami wypełniono wówczas wewnętrzne galerie wieży oraz utworzono od zewnątrz przypory. Wokół wieży rozwinęły się wówczas także pomocnicze zabudowania, z czasem rozrastające się również poza obwarowania.
Broch Midhowe prawdopodobnie był siedzibą rodu lub dużej rodziny. Mógł też służyć jako miejsce zebrań lokalnej społeczności, a przede wszystkim zapewniał bezpieczeństwo miejscowej celtyckiej ludności, tworzącej społeczność żyjącą głównie z wypasu bydła i owiec, mniejszych upraw rolniczych, rybołówstwa i polowań na dzikie zwierzęta. Jako, iż bydło stanowiło wówczas wyznacznik bogactwa, próba jego ochrony przed ciągłymi najazdami rabunkowymi mogła być jednym z impulsów do budowy charakterystycznych wież mieszkalnych. Zapewniały one względnie dobre warunki obronne przed nagłymi atakami mniejszych grup napastników.
Zanik brochów związany mógł być ze zmianami społecznymi, przejściem z większych wspólnot rolniczych w kierunku mniejszych i bardziej rozsianych gospodarstw. Możliwe też, iż z nieznanych powodów ich funkcja obronna przestała być priorytetowa. Najpewniej ludność Orkadów zmniejszyła się przed przybyciem skandynawskich osadników w IX wieku n.e., kiedy to brochy od długiego już czasu nie były użytkowane i popadły w ruinę.
Architektura
Midhowe wybudowane zostało na skalistym, uformowanym w cypel wybrzeżu zachodniej części wyspy Rousay. Dzięki takiej lokalizacji możliwe było zabezpieczenie dostępu do wieży od strony wschodniej i częściowo północnej poprzecznym przekopem o szerokości 2,7 metra, głębokim na 1,8 metra, oraz kurtyną masywnego muru o szerokości wahającej się między 4,1 a 5,8 metra i wysokości co najmniej 2 metrów, która być może stanowiła platformę dla obrońców. Z tyłu muru utworzono kamienną półkę, prawdopodobnie stanowiącą podstawę dla przystawionych drewnianych doń zabudowań. Wejście utworzono w skrajnej, południowo – wschodniej części obwarowań. Było ono wąskie, pierwotnie zwieńczone kamieniem nadproża i nie skierowane wprost na wejście do wieży, która otwór wejściowy posiadała po stronie zachodniej, zwróconej w stronę morza. Prawdopodobnie miało to na celu wydłużenie drogi ewentualnym napastnikom, by musieli okrążyć broch pod ostrzałem obrońców przed ostatecznym szturmem na wieżę.
Sam broch był wieżą wzniesioną na planie koła o średnicy wynoszącej około 9,1 metra, wewnątrz grubych na 4,3-4,6 metra murów. Ich szerokość w górnych partiach zmniejszała się, przez co broch w górnych partiach najpewniej przyjmował charakterystyczną dla tego typu budowli butelkową formę. Całość prawdopodobnie była zadaszona strzechą, torfem lub wodorostami. Wejście umieszczono po stronie zachodniej, gdzie przechodziło w długi na 4,3 metra korytarz, zamykany dwoma drzwiami: zewnętrznymi i wewnętrznymi, umieszczonymi w odległości 2,2 i 2,6 metra od wejścia. Korytarz był raczej węższy niż przeciętne wejścia do innych tego typu budowli, posiadając około 0,9 metra szerokości (choć poszerzał się za drzwiami). W często spotykany w brochach sposób flankowany był on przez dwie komory w grubości muru, tradycyjnie uznawane za pomieszczenia straży. W Midhowe południowa komora nie była już skomunikowana z żadnym innym pomieszczeniem, północna natomiast łączyła się z długą galerią o szerokości 0,6-0,9 metra, ciągnącą się przez większą część obwodu brocha. Miała ona wysokość oscylującą między 1,5 a 2,1 metra, z przykryciem wykonanym z zachodzących na siebie kamieni. System przejść i galerii w grubości muru wieży uzupełniały kamienne schody, łączące co najmniej trzy kondygnacje.
Wnętrze wieży na poziomie przyziemia pierwotnie było jednoprzestrzenne, lecz na późniejszym etapie przedzielono je kamiennymi płytami w poprzek na dwie w miarę równe połowy oraz kilka innych mniejszych komór. Wypełniały je kamienne paleniska, półki oraz zbiornik napełniany wodą ze źródła. Jedno z palenisk posiadało otwory w których najpewniej osadzano rożen. Wnętrze musiało być ciemne i duszne z powodu braku otworów okiennych. Wypełniały je też drewniane konstrukcje słupów podtrzymujących więźbę dachową, być może wykorzystywanych również do utworzenia górnego piętra. Uwalniałoby to dodatkową przestrzeń mieszkalną, pozostawiając przyziemie celom gospodarczym (gotowanie, spiżarnie, ręczne prace w okresie zimowym). Piętro mogło być umieszczone częściowo na odsadzce muru, utworzonej przy wewnętrznych elewacjach na wysokości 3,3 metra. W południowej części przejście w grubości muru obwodowego łączyło się z dookolną galerią. Korytarz w grubości muru znajdował się także na wyższych kondygnacjach i zapewne był połączony z górną, obronną częścią wieży. Schody lub drabina do niej dostępne były poprzez otwór umieszczony na wysokości głowy, pierwotnie dostępny zapewne za pomocą drewnianych schodów.
Po stronie północnej wieża sąsiadowała z grupą kamiennych, niewielkich domostw, usytuowanych pomiędzy brochem a murem. Początkowo zapewne były to pomocnicze budynki mieszkalne, później przekształcone w warsztaty rzemieślnicze (w jednym z nich pracowano przy palenisku do wytapiania żelaza). W okresie tym broch po częściowym zawaleniu został przekształcony: jego mury wzmocniono od zewnątrz, a korytarze w grubości ścian częściowo zasypano kamieniami z zwalonej części. Całe założenie łącznie z wieżą i obwarowaniami charakteryzowało się zwartą budową i zajmowaniem niewielkiej przestrzeni.
Stan obecny
Midhowe choć od strony zewnętrznej nie prezentuje się dziś nadzwyczaj okazale, jest jednym z najlepiej zachowanych brochów. Wieża zachowała się do nieco ponad 4 metrów wysokości, natomiast poprzedzająca go kurtyna muru do około 2 metrów wysokości, dobrze widoczne są również pozostałości pobliskich domostw. Wewnątrz wieży zobaczyć można przetrwałe ściany działowe, paleniska, zbiornik na wodę oraz schody w grubości muru obwodowego. Zabytek znajduje się pod opieką Historic Scotland, która udostępnia go zwiedzającym.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Armit I., Towers in the North: The Brochs of Scotland, Stroud 2002.
Fojut N., The brochs of Gurness and Midhowe, Edinburgh 2019.
Ritchie J., Brochs of Scotland, Aylesbury 1988.
The Royal Commission on the Ancient Monuments of Scotland. Twelfth report with an inventory of the ancient monuments of Orkney & Shetland, volume II, inventory of Orkney, Edinburgh 1946.