Historia
Przypuszczalnie pierwotny zamek, czy też raczej gródek stożkowaty (motte), wzniesiony został w trzeciej ćwierci XII wieku przez niejakiego Duncana de Lochore. W 1255 roku jako jego właściciel w przekazach pisanych odnotowany został niejaki David de Lochore. Pod koniec XIII wieku w ród de Lochore wżenił się Adam de Vallance, anglo-normański rycerz, który na początku XIV wieku dokonał przebudowy gródka na kamienny donżon. Musiała to być ważna siedziba, gdyż odnotowywano ją w źródłach pisanych w 1384, 1393, 1407, około 1410 i w 1547 roku.
W 1375 roku Lochore przeszło na drodze koligacji małżeńskich na sir Andrew Wardlawa of Torry. Ród Wardlaw przeprowadził około przełomu XV i XVI wieku rozbudowę zamku, między innymi wzmocnionego basztami muru obwodowego. Za sprawą tych prac budowlanych, w 1547 roku Anglicy opisywali Lochore jako jeden z czterech najsilniejszych zamków w regionie Fife.
W pierwszej połowie XVII wieku właścicielami zamku zostali przedstawiciele rodziny Edgar, a od 1656 roku Malcolmowie z Balbedie. Wówczas to miała się zacząć upowszechniać jego nazwa Lochore, która wyparła wcześniejszą, Inchgall, pochodzącą od wyspy na której znajdowała się budowla. Zamek pełnił funkcje mieszkalne do XVIII wieku, kiedy to ówcześni właściciele przeprowadzili się do wygodniejszej rezydencji, a starą budowlę porzucili, przez co szybko popadła w całkowitą ruinę.
Architektura
Zamek pierwotnie usytuowany był na wyspie we wschodniej części jeziora Loch Ore, wystającej około trzy metry ponad poziom wody i rozciągającej się na około 7 metrów przed murami obronnymi. Prawdopodobnie wyspa połączona była ze wschodnim brzegiem lądu ziemną groblą, długą na około 70-80 metrów, poprowadzoną dalej pośród podmokłego i bagnistego terenu. Całe owalne w planie założenie o wymiarach około 32 x 38 metra, składało się z obwodu muru obronnego o grubości wahającej się w przyziemiu między 1,1 a 1,2 metra, wzmocnionego trzema lub czterema małymi, cylindrycznymi basztami, usytuowanego pośrodku czworobocznego w planie donżonu oraz co najmniej dwóch budynków wzniesionych na dziedzińcu.
Brama wjazdowa umieszczona została po stronie zachodniej, a więc po przejechaniu grobli wyspę trzeba było okrążyć wzdłuż muru obronnego, czy to od północy, czy też od południa. Sama brama nie była zbyt warowna, składała się jedynie z portalu umieszczonego w murze, zamykanego wrotami, które można było blokować osadzanym w otworze ryglem. Poważniejszą ochronę stanowił natomiast nadwieszony nad przejazdem wykusz z machikułami. Dodatkowo w pobliżu baszty północnej znajdowała się mniejsza furta ułatwiająca komunikację w codziennym funkcjonowaniu mieszkańców zamku (niekiedy jest ona identyfikowana jako latryna, a nie wejście).
Donżon usytuowany został pośrodku obwodu obronnego, w najwyższym punkcie terenu, pierwotnie wykorzystywanym przez główną budowlę mieszkalno – obronną starszego gródka. Wzniesiony został z nieregularnego, spajanego zaprawą kamienia, przy wykorzystaniu średniej wielkości ciosów do wzmocnienia narożników. Posiadał w planie wymiary 10,4 x 11,1 metra oraz mury grube w przyziemiu na 2,7 metra, z elewacjami od zewnątrz przedzielonymi dwoma odsadzkami. Żadna z jego czterech kondygnacji (ani wieńczące go poddasze) nie była podsklepiona, wszystkie rozdzielały płaskie, drewniane stropy. Donżon zwieńczony był przedpiersiem chroniącym otwartą galerię obronną, oraz narożnymi, cylindrycznymi, zadaszonymi bartyzanami, być może dobudowanymi w XV lub XVI wieku.
Wejście do komory przyziemia donżonu znajdowało się po stronie zachodniej, w północnej części ściany. Przeznaczone było ono zapewne do celów gospodarczych i dla służby, natomiast domownikom służyło wejście usytuowane w południowej części zachodniej ściany, wiodące po zewnętrznych drewnianych schodach wprost na pierwsze piętro. Można je było blokować ryglem. Nie wiadomo czy istniała komunikacja wewnętrzna pomiędzy przyziemiem a pierwszym piętrem, jeśli tak to musiał to być prosty właz w stropie, z drabiną lub drewnianymi schodami. W podobny sposób być może przedostawano się z pierwszego piętra na drugie, choć w zachodniej części pomieszczenia odnaleziono relikty interpretowane jako spiralna klatka schodowa. Dopiero na trzecie piętro wiodły schody osadzone w grubości muru południowo – zachodniego narożnika.
Przeznaczenie poszczególnych kondygnacji donżonu było typowe dla średniowiecza. Przyziemie pełniło rolę gospodarczej spiżarni, pierwsze piętro reprezentacyjnej auli (hall), natomiast wyższe piętra służyły jako prywatne komnaty mieszkalne. Wejście pierwszego piętra otwierało się na niewielki przedsionek, niegdyś błędnie identyfikowany jako kominek. Ten ostatni znajdował się najpewniej w ścianie północnej, skąd ogrzewał wielką na 4,6 x 5,3 metra aulę. Jej oświetlenie promieniami słonecznymi zapewniały okna od południa i wschodu, przy czym ze wschodniej wnęki okiennej prowadziło wejście do umieszczonej w grubości muru latryny. Drugie piętro posiadało podobny układ za wyjątkiem dodatkowego okna od strony zachodniej, osadzonego we wnęce w której zaczynały się wspomniane powyżej schody. Wygląd trzeciego piętra nie jest znany.
Dwa pomocnicze murowane budynki znajdowały się po północnej i zachodniej stronie donżonu, usytuowane w ten sposób, że wypełniały całą długość dziedzińca między murem obronnym a donżonem. Budynek zachodni zapewne postawiony został później niż wieża główna, zasłonił też jedno z wejść do niej. Na piętro donżonu musiano się wówczas dostawać poprzez wnętrze zachodniego budynku, a wejście do przyziemia donżonu znajdowało się tuż przed nim. Zabudowę zamku zapewne uzupełniały liczne drewniane lub szachulcowe konstrukcje przystawione do muru obwodowego, o charakterze szop, składzików, chlewów, stajni itp.
Stan obecny
Zamek niestety znajduje się dziś w stanie zaawansowanej ruiny, a otaczającą go część jeziora osuszono już w XVIII wieku. Pomimo tego, iż ta najstarsza w regionie budowla jeszcze pod koniec XVIII i w XIX wieku znajdowała się w nie najgorszym stanie, to przez nielegalne rozbiórki w celu pozyskania materiałów budowlanych oraz z powodu zniszczeń będących następstwem szkód górniczych, dziś widoczne są jedynie relikty donżonu, sięgające w najwyższych partiach drugiego piętra, oraz jeszcze skromniejsze relikty muru obwodowego. Przyziemie donżonu jest obecnie całkowicie zagruzowane, lecz wstęp na jego teren jest wolny.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Coventry M., The castles of Scotland, Prestonpans 2015.
MacGibbon D., Ross T., The castellated and domestic architecture of Scotland from the twelfth to the eighteenth century, t. 3, Edinburgh 1889.
Salter M., The castles of the heartland of Scotland, Malvern 1994.
The Royal Commission on the Ancient and Historical Monuments and Constructions of Scotland. Eleventh report with inventory of monuments and constructions in the counties of Fife, Kinross, and Clackmannan, Edinburgh 1933.