Historia
Zamek Loch Doon, znany także pod nazwą Balliol, prawdopodobnie wzniesiony został pod koniec XIII wieku z inicjatywy earlów Carrick. Po raz pierwszy odnotowany został w 1306 roku, kiedy to Robert Bruce, lord Annandale i earl Carrick, po zamordowaniu swego rywala, sir Johna Comyna, zdołał się koronować na króla Szkocji, lecz zarazem sprowokował najazd angielskich oddziałów Edwarda I pod wodzą Aymera de Valence, szwagra Comyna. Pokonany pod Methven Bruce musiał uciekać, podobnie jak jego zwolennik i szwagier, sir Christopher Seton, który udał się w dzikie rejony Szkocji, szukając schronienia w Loch Doon. Zamek dzierżył wówczas sir Gilbert de Carrick. Niedługo później jego oddziały nie oparły się angielskiemu oblężeniu; Seton został pojmany i stracony, a zamek zajęty. W 1307 roku zmarł Edward I, co pozwoliło Robertowi I stopniowo zacząć odzyskiwać utracone ziemie. Loch Doon odbite zostało w 1314 roku, na krótko przed wielkim zwycięstwem Szkotów pod Bannockburn.
W 1332 roku wybuchła druga wojna o szkocką niepodległość i już rok później Szkoci zostali rozgromieni pod Halidon Hill. Większość kraju dostała się wówczas pod panowanie Anglików i zgłaszającego pretensje do szkockiego tronu Edwarda Balliola. Opierały się jedynie wierne Dawidowi II zamki Dumbarton, Urquhart, Kildrummy, Lochleven i Lochmaben, niezdobyte pozostało także Loch Doon, dzierżone przez Johna Thomsona. Prawdopodobnie nie został on zmuszony do poddania zamku aż do końca konfliktu w 1357 roku, kiedy to podpisano traktat pokojowy w Berwick.
W końcowych latach XIV wieku Loch Doon przeszło na własność klanu Kennedy. Wiedli oni spory z Douglasami, co w 1446 roku stało się przyczyną zdobycia zamku przez Williama Douglasa, ósmego earla Douglas. Zamek zwrócony został później Kennedym, spośród których w drugiej połowie XV wieku prawdopodobnie niejaki Gilbert Kennedy przeprowadził jego rozbudowę. Powiększył go między innymi o donżon, zapewniający lepsze warunki mieszkaniowe i wyższą oznakę statusu.
W 1510 roku Loch Doon po raz kolejny zostało zdobyte, tym razem przez Williama Crawforda z Lochmores, w ramach międzyklanowych porachunków. Do kolejnego, poważniejszego ataku miało dojść w latach 20-tych XVI wieku, w ramach kampanii króla Jakuba V, chcącego osłabić niepokornych możnych z regionów Ayr i Galloway. Prawdopodobnie po spaleniu zamek nie był już nigdy więcej odbudowywany.
Architektura
Zamek wzniesiony został na małej wysepce, usytuowanej pośrodku otoczonego wzgórzami jeziora Doon. Zajmował prawie cały obszar suchego lądu oprócz części południowo – zachodniej, gdzie być może pierwotnie przybijały łodzie. Zarówno brzeg ten, jak i cały obszar wyspy, pokryte były skalistym podłożem.
W swej najstarszej formie zamek tworzył obwód masywnego muru obronnego, który jedenastoma prostymi odcinkami zakreślał nieregularny wielobok o wymiarach wnętrza 27,7 x 24,4 metra, przy czym najdłuższy prosty odcinek muru po stronie południowej miał około 18 metrów długości i był dwa razy dłuższy niż pozostałe. Grubość muru wahała się od 2,1 do 2,4 metra, a na samym dole poszerzony był on przez dookolny cokół. Elewacje zewnętrzne zamku zostały wykonane z wysokiej jakości, dobrze obrobionych kamiennych bloków, tworzących okładzinę dla wewnętrznego gruzu i mniejszych kamieni.
Główny, wczesnogotycki, ostrołuczny portal wejściowy znajdował się w północnej części obwodu. Miał 2,4 metra szerokości, zamykany był broną oraz wewnętrznymi dwuskrzydłowymi wrotami, które można było u dołu i góry blokować osadzanymi w otworach w murze ryglami. Otwory te dość nietypowo umieszczono z obydwu stron, a nie tylko z jednej. Powyżej musiało znajdować się pomieszczenie w którym straż obsługiwała mechanizm operujący broną. We wschodniej części obwodu znajdowała się ponadto mniejsza furta o szerokości 0,8 metra, także blokowana osadzanymi w ścianie ryglami.
W drugim etapie rozbudowy zamku w zachodniej części dziedzińca, całkowicie wewnątrz obwodu obronnego wzniesiono czworoboczną wieżę – donżon. Posiadała ona wymiary 10,7 x 6,7 metra, natomiast wysokość dochodziła co najmniej do 12,2 metrów. Jej pierwsze piętro ogrzewane było kominkiem, osadzonym w grubości starego muru i zwieńczone sklepieniem. Komunikację z dwoma wyższymi piętrami zapewniała spiralna klatka schodowa umieszczona w narożniku południowo – wschodnim, dostępna przez ostrołuczne wejście w przyziemiu. Sklepione pierwsze piętro zapewne pełniło rolę głównej komnaty (hall), wyższe kondygnacje, przykryte drewnianymi stropami, prawdopodobnie mieściły bardziej prywatne pomieszczenia mieszkalne. Na pierwszym piętrze sąsiadujący z murem obwodowym zamku wąski portal, prowadził na zewnątrz na ganek lub do innej niezachowanej budowli, a także po skręceniu do osadzonej w grubości muru obwodowego latryny, doświetlanej otworem szczelinowym.
Drugi budynek ze sklepionym przyziemiem dostawiony został w południowo – wschodnim narożniku dziedzińca, w pobliżu bocznej furty. Wejście do niego prowadziło poprzez wąski otwór umieszczony 0,9 metra nad poziomem dziedzińca. Mur obwodowy miał na tym odcinku przeprute okno, osadzone na wysokości 5,5 metra oraz utworzone schody, zapewne prowadzące na ganek obronny w koronie. Prawdopodobnie jakieś zabudowania znajdowały się także przy murze w części południowo – zachodniej dziedzińca, gdyż znajdowała się tam półkoliście przesklepiona wnęka ścienna oraz kolejne okno, także przeprute na wysokości 5,5 metra. W ich pobliżu z zewnętrznej, południowej elewacji muru wystawały dwa kamienne wsporniki, pozostałość po bliżej nieznanym elemencie obronnym lub latrynie, która została rozebrana w trakcie przebudowy zamku.
Stan obecny
Zamek zachował do dnia dzisiejszego dolne partie muru obwodowego, dochodzące jedynie do paru metrów wysokości. Znajduje się on dziś przy zachodnim brzegu jeziora, gdzie został przeniesiony z oryginalnego miejsca w latach 30-tych XX wieku, po podjęciu decyzji o podwyższeniu poziomu wody w Loch Doon. Niestety z niezrozumiałych względów po rozebraniu nie przeniesiono reliktów donżonu, choć jeszcze wówczas dwie jego ściany (południowa i zachodnia) sięgały ponad 12 metrów wysokości. Co ciekawe pierwotne miejsce po zamku wciąż jest widoczne, zwłaszcza w okresach odpływu.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Coventry M., The castles of Scotland, Prestonpans 2015.
MacGibbon D., Ross T., The castellated and domestic architecture of Scotland from the twelfth to the eighteenth century, t. 3, Edinburgh 1889.
Tabraham C., Scotland’s Castles, London 2005.