Historia
Biskupstwo Argyll, pierwotnie zwane Kilmaluag, jedno z najbiedniejszych i najmniejszych na terenie Szkocji, wydzielone zostało z diecezji Dunkeld około 1183 – 1188 roku. Nie ma pewności czy już od początku jego siedziba znajdowała się na wyspie Lismore, czy też przeniesiona została tam w pierwszej ćwierci XIII wieku (na przykład z Mackarin u południowego brzegu Loch Etive). Z pewnością biskupstwo funkcjonowało na Lismore w 1225 roku, choć jeszcze w 1249 roku rozważano jego przeniesienie w bardziej dogodnie położone miejsce. Na wyspie katedra zajęła miejsce wczesnośredniowiecznego klasztoru, ufundowanego w drugiej połowie VI wieku przez świętego Moluaga.
Biskupstwo przez cały czas swego funkcjonowania było ubogie. Kapituła i kanonicy w liczbie 12 osób pojawili się w Lismore dopiero w drugiej połowie XIV wieku, co zapewne miało związek z wybudowaniem w pierwszej połowie tamtego stulecia niedużego gotyckiego kościoła katedralnego. W okresie późnego średniowiecza został on powiększony o skromną wieżę. W 1411 roku papież miał udzielić katedrze dochodów, w odpowiedzi na biskupią petycję skarżącą się na szkody wynikłe z wojen, plag i głodu, na skutek których kościół pozbawiony był wyposażenia oraz wymagał naprawy.
W 1512 roku ponownie rozważana była możliwość przeniesienia siedziby biskupstwa, tym razem do opuszczonego opactwa cysterskiego w Saddell. Przedsięwzięcia tego nie zrealizowano, dzięki czemu katedra funkcjonowała do czasu zwycięstwa w Szkocji reformacji w 1560 roku. Prawdopodobnie niedługo później z powodu spadku liczby wiernych i braku funduszy na naprawy porzucona została nawa i zachodnia wieża kościoła, a funkcje sakralne pełniło odtąd tylko dawne prezbiterium. W 1679 roku nawet ono znajdowało się już w stanie niezadaszonej ruiny, odbudowanej dopiero w 1749 roku, a następnie wyremontowanej w 1900 i 1956 roku.
Architektura
Kościół katedralny pierwotnie składał się z mocno wydłużonego, jednonawowego korpusu, od zachodu sąsiadującego ze smukłą czworoboczna wieżą o wymiarach 2,6 x 2,6 metra, a od wschodu z krótszym, trójprzęsłowym prezbiterium na planie prostokąta. Prawdopodobnie prezbiterium nie było wyróżnione strukturalnie od strony zewnętrznej, miało tą samą szerokość co nawa, mogło ewentualnie być niższe i przykryte osobnym dwuspadowym dachem. Cały kościół osiągnął około 38 metrów długości i 7,2 metra szerokości wewnątrz grubych na około 1 metr ponad cokołem murów. Północny portal w prezbiterium oraz utworzona od zewnątrz wnęka ścienna wskazywały, iż od tamtej strony kościół sąsiadował jeszcze z kaplicą lub kapitularzem.
Od południa i wschodu ściany prezbiterium wzmocniono przyporami, w narożnikach usytuowanymi prostopadle do siebie. Ściana północna nie potrzebowała ich, gdyż pierwotnie sąsiadowała ze wspomnianą kaplicą, zakrystią lub być może kapitularzem. Dwie przypory znajdowały się także przy zachodniej ścianie nawy, nie wiadomo natomiast czy kolejne wzmacniały od północy i południa długi korpus. Pomiędzy przyporami prezbiterium, a zapewne także i nawy, przebite zostały okna. Prawdopodobnie pierwotnie były one wysokie lecz wąskie, być może zwieńczone trójliściami lub ostrołukami.
Wejście do prezbiterium prowadziło od północy i południa. Północny portal otrzymał profilowane, ostrołucznie zamknięte ościeża, zwieńczone zewnętrznym, profilowanym wałkiem (okapnikiem) osadzonym na dwóch konsolach o kształtach ludzkich głów (jedna była biskupem). Portal południowy także posiadał podobny okapnik i profilowanie, lecz miał archiwoltę półkolistą. Wewnątrz prezbiterium w ścianie południowej osadzono potrójne sedilia o półkolistych zwieńczeniach i z siedziskami rozdzielonymi wałkami. Obok nich umieszczono piscinę o ostrołucznym zamknięciu, z mniejszą, trójliście zamkniętą wnęką wewnątrz.
Stan obecny
Z gotyckiej katedry do dnia dzisiejszego zachowało się jedynie dawne prezbiterium, i to w dodatku przekształcone w trakcie odbudowy z XVII wieku. Modernizacji uległy wówczas wszystkie okna, utworzono nową ścianę zachodnią, przebito także nowy portal wejściowy w średniowiecznej ścianie wschodniej. Z pierwotnych XIV-wiecznych detali przetrwał portal południowy i północny, półka ścienna w murze północnym, profilowanie cokołu oraz sedilia i piscina wewnątrz kościoła.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Fawcett R., Scottish Cathedrals, London 1997.
MacGibbon D., Ross T., The ecclesiastical architecture of Scotland from the earliest Christian times to the seventeenth century, t. 2, Edinburgh 1896.
The Royal Commission on the Ancient Monuments of Scotland, Argyll, An Inventory of the Ancient Monuments, volume II, Lorn, Edinburgh 1975.