Historia
Opactwo założone zostało około 1190 roku przez Davida, earla Huntingdon, a zarazem brata króla Wilhelma Lwa, który sprowadził mnichów z Kelso i prawdopodobnie pragnął uczynić w Lindores miejsce pochówku dla członków swego rodu (w prezbiterium złożone dwoje z jego dzieci). Prace budowlane rozpoczęto za pierwszego opata o imieniu Guido, który przed śmiercią w 1219 roku zdołał wybudować wczesnogotycki kościół klasztorny i wschodnie skrzydło klauzury.
Opactwo w Lindores zostało bogato uposażone przez fundatora w dochody z wielu kościołów w Szkocji a nawet w Anglii. Dodatkowo w 1264 roku ród de Quincey, earlowie Winchester, podarowali mnichom torfowiska Kinloch i kościół w Culessy. Bogaty klasztor szybko uzyskał duże znaczenie, będąc nawet czasowo miejscem przebywania królów szkockich. W 1265 roku Lindores odwiedził Aleksander III, a w 1296 angielski władca Edward I, w trakcie odbierania przysięgi wierności od okolicznej szlachty. W XIV wieku częstym gościem opactwa był król Dawid II, zaś w drugiej połowie XV wieku ostatnie lata życia, po okresie rywalizacji z Jakubem II i Jakubem III, spędził w klasztorze James, earl Douglas i diuk Turenne.
Wraz z XVI stuleciem opactwo weszło w niepewny okres związany z postępującą reformacją. W 1543 roku podburzony motłoch wygnał mendykanckich zakonników z nieodległego Dundee, a następnie zaatakował Lindores, niszcząc wyposażenie opactwa i ograbiając mnichów. Po raz kolejny spustoszenia poczynili protestanci pod przewodnictwem Johna Knoxa w 1559 roku. Klasztor przeszedł wówczas pod władzę świeckich opatów komendatoryjnych, z których ostatni, Patrick Leslie, w 1600 roku został lordem Lindores i przejął dobra konwentu. W kolejnych latach zabudowania klasztorne zostały pozostawione bez opieki, co pozwoliło okolicznym mieszkańcom na ich rozbiórkę w celu pozyskania materiałów budowlanych.
Architektura
Opactwo wzniesione zostało głównie z czerwonego piaskowca, na południe od szerokiego koryta rzeki Tay, na wschód od Perth, koronacyjnego miasta królów szkockich. Składało o się ono z kościoła klasztornego na planie krzyża łacińskiego i usytuowanych na południe od niego trzech skrzydeł zabudowań klauzury, otaczających wraz z krużgankami czworoboczny wirydarz o wymiarach 32×29 metrów. Od południa i zachodu klauzura otoczona była murem, z furtą zlokalizowaną blisko narożnika, natomiast od północy i wschodu przepływał niewielki strumień Pow of Lindores.
Kościół opacki był budowlą dość nietypową jak na świątynie klasztorne, bardzo niesymetryczną, gdyż składał się z wydłużonej nawy głównej o długości 40,2 metra i szerokości 12,2 metra, przyległej do niej od północy, ale tylko w części środkowej i wschodniej czteroprzęsłowej nawy bocznej, transeptu z trzema kaplicami po stronie wschodniej przy każdym z dwóch ramion o długości 33,8 metra, oraz z dość krótkiego, trójprzęsłowego prezbiterium na planie prostokąta o wymiarach 12,8 x 7,3 metra. Dodatkowo po stronie północno – zachodniej korpusu znajdowała się masywna, wolnostojąca, osakarpowana wieża o długości boków wynoszącej 11,5 metra. Spośród wszystkich tych elementów, najpóźniejszym dodatkiem musiała być nawa boczna, gdyż inaczej trudno byłoby wyjaśnić jej wciśnięcie pomiędzy wieżę a transept. Gdyby powstała wraz z nawą główną, zapewne miałaby identyczną długość. Ewentualnie obie nawy powstały równocześnie, a w późniejszym okresie tylko nawę główną przedłużono ku zachodowi i zbudowano wolnostojącą wieżę.
Niewiele wiadomo o wyglądzie i wystroju wnętrza kościoła. Prezbiterium w każdej ze ścian pozbawione było portali, jedynie w murze północnym umieszczono piscinę z dwoma otworami: jednym okrągłym a drugim o formie muszli. Od zachodu prezbiterium otwierało się na czworoboczną przestrzeń przecięcia naw, ograniczoną w narożnikach filarami, które w przekroju posiadały ostrołuczne profilowania, charakterystyczne dla pojawiającego się wówczas wczesnego gotyku. Jako że nie zainstalowano filara południowo – zachodniego, nie mogła być powyżej planowana wieża. W południowo – zachodnim murze południowego transeptu umieszczono spiralną klatkę schodową, prowadzącą na piętro wschodniego skrzydła klauzury, do dormitorium mnichów. Podobna klatka schodowa w północnym ramieniu transeptu zapewne prowadziła do galerii triforium i na poddasze. Korpus nawowy skomunikowany był dwoma portalami z krużgankiem: zachodnim przeznaczonym zapewne dla konwersów i wschodnim dla braci. Dodatkowe przejście do krużganka funkcjonowało w zachodniej ścianie południowego ramienia transeptu. Prezbiterium, transept i wieżę od zewnątrz wzmocniono licznymi przyporami, być może części te były więc podsklepione. Z pewnością sklepieniami krzyżowo – żebrowymi przykryte były kaplice przy transepcie, wyposażone także w półki ścienne i podwójne pisciny. Nawa główna pierwotnie pozbawiona była sklepienia, ale prawdopodobnie w późniejszym okresie założono w niej popularne w późnośredniowiecznej Szkocji sklepienie kolebkowe.
Wschodnie skrzydło zabudowań klauzury znajdowało się na przedłużeniu południowego ramienia transeptu, od którego oddzielone było na poziomie przyziemia dwuprzęsłowym, sklepionym korytarzem, z żebrami opadającymi na przyścienne wsporniki. Jako że korytarz służył za rozmównicę, jedyne miejsce gdzie zakonnicy mogli bez ograniczeń rozmawiać, po jego bokach umieszczono kamienne ławy. Dalej na południe tradycyjnie mieścił się kapitularz (14,9 x 7,3 metra), wysunięty ku wschodowi poza obrys skrzydła wschodniego. Można przypuszczać, iż jako najważniejsze pomieszczenie w klasztorze, w którym codziennie zbierali się bracia pod przewodnictwem opata w celu przeprowadzania obrad i sądów, miał on bogato dekorowane wejście od strony krużganka, flankowane przez dwoje nieprzeszklonych przeźroczy z kolumienkami po bokach, które zwyczajowo służyły konwersom i nowicjuszom do przysłuchiwania się obradom. Wewnątrz przy ścianach umieszczone były kamienne ławy na których zasiadano w trakcie obrad, całe zaś pomieszczenie przykryte było krzyżowo – żebrowym sklepieniem tworzącym cztery przęsła. Jego oświetlenie zapewniały okna przebite przez ścianę wschodnią na wysokości nieco ponad 2 metrów. Od południa kapitularz sąsiadował ze schodami prowadzącymi na górne piętro do dormitorium oraz z ogrzewanym pomieszczeniem – kalefaktorium o wymiarach 7 x 16,8 metrów. Pomieszczenie to od wschodu podparto przyporami, musiało więc być ono pierwotnie podsklepione. Oświetlały go od wschodu małe okna przebite między szkarpami.
Skrzydło południowe w większości wypełnione było przez podłużną salę refektarza. Od wschodu sąsiadował on z krótkim korytarzem wiodącym z krużganka do przyklasztornych zabudowań gospodarczych, a od zachodu z kuchnią. Ta usytuowana była w narożniku ze skrzydłem zachodnim, wypełnionym w przyziemiu przez pięć komór gospodarczych (zapewne spiżarni, magazynów itp) i jedno pomieszczenie łączące krużganek z terenem przed klauzurą. Wszystkie one wzmocnione były od zachodu przyporami, wnętrza były więc podsklepione. Piętro skrzydła zachodniego przypuszczalnie zajmowane było przez pomieszczenia konwersów, ich refektarz i dormitorium.
Stan obecny
Obecnie widoczne są jedynie niskie, porośnięte bluszczem ruiny prezbiterium i transeptu kościoła klasztornego, wolnostojącej wieży po stronie zachodniej oraz skrzydła wschodniego klauzury z małymi reliktami skrzydła zachodniego. Jedynym pomieszczeniem posiadającym dziś sklepienie jest krótki korytarz po północnej stronie kapitularza, pozostałe zabudowania sięgają co najwyżej paru metrów wysokości. Ruiny opactwa są udostępnione dla zwiedzających.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Fawcett R., Medieval abbeys and churches of Fife: a heritage guide, Glenrothes 1996.
Fawcett R., Scottish Abbeys and Priories, London 2000.
MacGibbon D., Ross T., The ecclesiastical architecture of Scotland from the earliest Christian times to the seventeenth century, t. 2, Edinburgh 1897.
Salter M., Medieval abbeys and cathedrals of Scotland, Malvern 2011.
The Royal Commission on the Ancient and Historical Monuments and Constructions of Scotland. Eleventh report with inventory of monuments and constructions in the counties of Fife, Kinross, and Clackmannan, Edinburgh 1933.