Historia
Wieża Liberton zbudowana została około połowy XV wieku przez przedstawicieli rodu Dalmahoy. W 1587 roku miała zostać kupiona przez edynburskiego kupca i burmistrza Williama Little, który jednak wolał na stałe mieszkać w innej, wygodniejszej rezydencji (Liberton House). Późniejsze losy wieży nie zostały zbyt dobrze udokumentowane. Znaczne ślady węgla na dziedzińcu, znaleziska kul armatnich, czy też utrata przez wieżę przedpiersia, wskazywałyby, iż musiała ona doświadczyć ciężkich walk, prawdopodobnie związanych z wewnętrznym konfliktem polityczno – religijnym połowy XVII wieku, kiedy to Liberton zajmowało pierwszą linię na drodze wojsk Olivera Cromwella ku Edynburgowi.
Architektura
Liberton powstała jako jedna z mniejszych i prostszych XV-wiecznych wież mieszkalnych (brak skrzydeł, ryzalitów i większej ilości komór w grubości murów). Wzniesiono ją na planie czworoboku o wymiarach 10,3 x 7,6 metra, wysokiego na około 10,6 metra, zakończonego dookolną galerią obronną otaczającą poddasze. Wnętrze wieży podzielono na dwie części zwieńczone sklepieniami kolebkowymi, przy czym górna otrzymała nieco bardziej ostrołuczną formę i podtrzymywała kamienny dach. Każda z tych dwóch partii przedzielona została dodatkowo drewnianymi stropami, osadzonymi na kamiennych konsolach, na dwie kolejne kondygnacje.
Parter wieży posiadał jedynie niecałe 2 metry wysokości i wymiary 7,9 x 4,9 metra. Z powodu słabego oświetlenia, dostarczanego tylko przez trzy szczelinowe otwory, zapewne pełnił funkcje gospodarcze, na przykład jako schronienie dla bydła. Posiadał wejście wprost z poziomu dziedzińca i nie był połączony bezpośrednio z wyższą kondygnacją, chyba że w pierwotnym, drewnianym stropie znajdował się jakiś dostępny po drabinie właz. Wiodące w górę bardzo wąskie schody o szerokości zaledwie 0,8 metra, osadzone w grubości muru północno – zachodniego narożnika, znajdowały się dopiero na poziomie pierwszego piętra. Dodatkowo ta przeznaczona na spiżarnię kondygnacja posiadała otwór w sklepieniu, pozwalający na szybsze przesyłanie trunków i jadła.
Drugie piętro wieży, przykryte płaskim, drewnianym stropem, zajmowała komnata reprezentacyjna (hall). Było to pomieszczenie do którego wiodło główne wejście z zewnątrz, dostępne po drewnianych schodach dostawionych do ściany wschodniej. Co ciekawe zaopatrzone były one pierwotnie w zwodzoną kładkę, podciąganą za pomocą łańcuchów poprzez wyżłobienia w murze. Dodatkowo obronność mógł zwiększać wykusz osadzony powyżej portalu wejściowego. Aula ogrzewana była kominkiem osadzonym w ścianie południowej (w więc nie w krótszym murze szczytowym jak to najczęściej bywało) i oświetlana dwoma większymi oknami od północy i południa, z których północne zaopatrzono w boczne siedziska. Ponadto w murze zachodnim i południowym znajdowały się dwa mniejsze otwory. W ścianie północnej i południowej osadzono jedyne ozdobne elementy architektoniczne jakie posiadała wieża, mianowicie zwieńczone w ośli grzbiet wnęki – półki. Higienę zapewniała latryna, umieszczona w grubości północno – wschodniego narożnika, w małej komorze doświetlanej dwoma otworami i wyposażonej w półkę ścienną na świecę.
Aula skomunikowana była wspomnianymi już schodami z niższą spiżarnią oraz, co nietypowe, dwoma ciągami schodów w grubości murów z trzecim piętrem wieży. Wskazywałoby to na funkcjonowanie tam dwóch pomieszczeń, obu o charakterze mieszkalnym. Z nich wschodnie było bardziej prywatną komnatą lorda, zaopatrzoną w otwór w murze do podglądania osób przybywających schodami z dołu. Każda z komnat trzeciego piętra ogrzewana była kominkiem, a wschodnia dodatkowo wyposażone w latrynę z odpływem skierowanym na zewnątrz. Wyjątkowo wąska galeria obronna wieńcząca wieżę nie była już dostępna schodami, musiała prowadzić do niej drabina przystawiana do kolejnego włazu, utworzonego w sklepieniu ponad wschodnią komnatą. Przedpiersie wieży zbudowano dość niskie, ale zapewne pierwotnie podwyższały go blanki. Nadmiar wody usuwany był zza niego za pomocą prostych, stosunkowo regularnie rozmieszczonych rzygaczy.
Umieszczony przed wejściem do wieży dziedziniec, wyłożony był brukiem, nachylonym w konkretnych miejscach w celu ułatwienia spływu wody deszczowej. Dziedziniec ograniczony był mniejszym budynkiem od północnego – wschodu i murem lub kolejnym budynkiem do północnego – zachodu. Zbiegały się one przy wieży, która stanowiła centralny element rozległego zespołu dziedzińca. Wzdłuż ściany północnej podnóża wieży biegł wyłożony kamieniem kanał ściekowy.
Stan obecny
Wieża, między innymi dzięki przeprowadzonym w XIX wieku renowacjom, znajduje się dziś w dobrym stanie, choć nie zachowało się wieńczące ją niegdyś przedpiersie. Stanowi dobry przykład późnośredniowiecznej budowli mieszkalno – obronnej, z typowo dla tego okresu niesymetrycznie rozmieszczonymi małymi otworami okiennymi, wejściem ponad poziomem gruntu i późnogotycką niszą ścienną na trzecim piętrze. Obecnie znajduje się w rękach prywatnych, służąc w okresie letnim pokojami do wynajęcia.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Addyman T., Liberton Tower (City parish of Edinburgh), medieval tower house and subsequent developments, „Discovery Excav Scot”, 1998.
Coventry M., The castles of Scotland, Prestonpans 2015.
Lindsay M., The castles of Scotland, London 1995.
MacGibbon D., Ross T., The castellated and domestic architecture of Scotland from the twelfth to the eighteenth century, t. 1, Edinburgh 1887.
The Royal Commission on the Ancient and Historical Monuments and Constructions of Scotland. Tenth report with inventory of monuments and constructions in the counties of Midlothian and West Lothian, Edinburgh 1929.
Tranter N., The fortified house in Scotland, volume I, south-east Scotland, Edinburgh-London 1962.