Historia
Zamek wzniesiony został około początku XV wieku, prawdopodobnie przez członków klanu MacLachlan. Pod koniec XV stulecia został poddany gruntownej przebudowie, w trakcie której w donżonie wprowadzono nowy układ wnętrz, nowe późnogotyckie wyposażenie (np. kominki) oraz przystosowano budowlę do obrony przy użyciu ręcznej broni palnej (nowe otwory strzeleckie). W okresie tym MacLachlanowie sprzymierzeni oraz spowinowaceni byli z Campbellami i Lamontami, a w 1502 roku John Mac Lachlan z Strathlachlan w obecności drugiego earla Argyll wydał na zamku Lachlan przywilej, co wskazywałoby na zakończenie prac budowlanych.
Wczesnonowożytne, tym razem niewielkie już przekształcenia, wprowadzono w budowli w XVII lub na początku XVIII stulecia. Przekazów pisanych o zamku było wówczas niewiele, pomimo dość dużego znaczenia rodu MacLachlanów w regionie. W 1645 roku Lachlan obsadzone zostało garnizonem Campbella z Dunoon na wniosek rządu. Ponownie zamek zajęty był garnizonem klanu Campbellów, z powodu zaangażowania się MacLachlanów w powstania z 1715 i 1745 roku po stronie jakobickich buntowników. Lauchlan MacLachlan zginął w bitwie pod Culloden w 1746 roku, ostatecznej klęsce jakobitów, ale jego rodzina uniknęła konfiskaty majątku.
Napis z 1790 roku wyryty na murach Lachlan świadczyłby, iż zamek musiał przetrwać burzliwy okres historii Szkocji i przynajmniej częściowo był jeszcze pod koniec XVIII wieku zamieszkiwany. W 1830 roku po raz ostatni odnotowano zadaszenie nad częścią budowli, ale z powodu wieloletnich zaniedbań przed końcem XIX stulecia część murów donżonu runęła, a zamek został całkowicie porzucony na rzecz nowożytnej, pobliskiej rezydencji, do której wcześniej przenieśli się mieszkańcy.
Architektura
Zamek usytuowano na małym, skalistym cyplu, wcinającym się po zachodniej stronie w wody Loch Fyne, na północ od ujścia niewielkiej rzeki. Szyja o szerokości 150 metrów, która łączyła Lachlan z resztą lądu była niska i bagnista, być może pierwotnie nawet całkowicie lub okresowo zalewana wodą, w innym wypadku przecięta poprzeczną fosą. Do zamku dostać się również można było łodzią, która przybić mogła do małej zatoczki po zachodniej stronie lub na plaże z boku cypla.
Zamek otrzymał nietypową i unikalną dla Szkocji formę (zbliżoną jedynie nieco do starszego zamku Hermitage lub Sween), w postaci okazałego, czworobocznego budynku o wymiarach w planie 20,8/21,8 x 15,6/17,1 metra i wysokości 13,1 metra do poziomu wieńczącego mury krenelażu. Krenelaż ten ochraniał usytuowaną za nim otwartą galerię obronną o szerokości 0,9 metra, poprowadzoną dookoła murów obwodowych całej budowli. Grubość murów w przyziemiu wahała się od 1,8 do 2 metrów. Z każdej strony były one przebite oknami, poza północno – zachodnią gdzie ujście miały jedynie kanały latrynowe. Donżon dominował nad ulokowanym po jego północno – wschodniej stronie podzamczem, otoczonym obwarowaniami drewniano – ziemnymi i wypełnionym zabudową gospodarczą oraz służebną. Była ona w całości lekkiej konstrukcji: drewnianej lub szachulcowej. Po stronie południowo – wschodniej pomiędzy donżonem a wodami Loch Fyne pozostawał jedynie wąski pas skalistego wybrzeża, wykorzystany jako droga wejściowa do głównej budowli zamku, od zachodu natomiast rozciągało się skaliste, poszarpane wybrzeże krańca cypla.
Wnętrze donżonu pod koniec XV wieku otrzymało nowy układ na miejscu starszego, nieznanego. Podzielone zostało wówczas na dwie główne, boczne części środkowym korytarzem, czy też raczej małym dziedzińcem usytuowanym poprzecznie do osi budowli. Szerokość dziedzińca wynosiła 3,6 metra, długość 10,5 metra. Dostępny był on zamykanym na rygiel portalem o szerokości 1,3 metra, umieszczonym w połowie ściany południowo – wschodniej. Z boku portalu znajdowała się półka ścienna, zapewne przeznaczona dla strażnika, by mógł odkładać świecę lub kaganek. Po przeciwnej stronie północno – zachodniej dziedziniec zakończony był małym aneksem (4,1 x 2,5 metra) łączącym dwa główne skrzydła boczne. Aneks w przyziemiu mieścił małe pomieszczenie o wymiarach 2,4 x 2,1 zaopatrzone w studnię oraz ulokowaną po jej wschodniej stronie spiralną klatkę schodową.
Wschodnie skrzydło donżonu od strony wewnętrznego dziedzińca zaopatrzone było na drugim i trzecim piętrze w drewniany ganek podwieszany na kamiennych konsolach, być może pełniący też funkcje obronne jako hurdycja. Ganek ten łączył pomieszczenia na poszczególnych piętrach oraz skomunikowany był z klatką schodową w aneksie północnym. Przyziemie skrzydła wschodniego mieściło dwa przykryte kolebkami pomieszczenia, oba doświetlane oknami jedynie od strony dziedzińca, oba też wyposażone w półpiętra. Z pewnością pełniły one funkcje gospodarcze. Pierwsze piętro posiadało taki sam układ pomieszczeń, lecz nie były one już sklepione, a przykryte drewnianymi stropami. Każde z nich miało też dostęp do latryny, których kanały ściekowe połączone były z latrynami wyższych pięter oraz z latryną na górnym chodniku obronnym. Drugie i trzecie piętro skrzydła wschodniego wypełniały po dwie komnaty mieszkalne, ponad którymi znajdowało się jeszcze murowane poddasze, zapewne przykryte dwuspadowym dachem.
Skrzydło zachodnie (12,1/12,5 x 6,1 metra) na poziomie przyziemia mieściło trzy sklepione kolebkowo komory o wysokości 2,4 metra, z których dwie północne o jednakowej wielkości zapewne pełniły rolę spiżarni, a południowa, nieco mniejsza, służyła jako kuchnia. Ta ostatnia doświetlana była pojedynczym niewielkim otworem okiennym od południa. Wąską szczeliną, przebitą wtórnie w murze obwodowym, doświetlano również od zachodu komorę środkową, natomiast komora północna pozbawiona była jakiegokolwiek światła słonecznego. W grubości muru obok kuchni, a zarazem obok wejścia do donżonu znajdowała się druga spiralna klatka schodowa, łącząca wszystkie piętra skrzydła zachodniego i kondygnację bojową.
Pierwsze piętro skrzydła zachodniego na całej długości wypełnione było reprezentacyjną aulą (hall) o wymiarach około 12,2 x 6,1 metra. Była ona skomunikowana drewnianym, nadwieszanym gankiem z aneksem północnym i tamtejszą klatką schodową oraz bezpośrednio z południową klatką schodową. Przejście wiodło także do małej izby na piętrze aneksu północnego. Ogrzewanie auli zapewniał duży kominek osadzony w murze zachodnim, a oświetlenie trzy okna o różnych kształtach i wymiarach, zwrócone w stronę Loch Fyne, dwa okna wychodzące na wewnętrzny dziedziniec oraz dwa przebite wysoko w ścianie południowo – wschodniej. Aula była pomieszczeniem na tyle wysokim (około 4,5 metra do drewnianego stropu), iż zajmowała wysokość odpowiadającą pierwszemu i drugiemu piętru przeciwnego skrzydła. Dzięki temu pierwotnie południową część sali wypełniał drewniany balkon, zapewne rodzaj galerii dla muzyków. Powyżej znajdowała się jeszcze kondygnacja drugiego piętra, przypuszczalnie dzielona na dwa pomieszczenia, połączona z aneksem północnym w którym funkcjonowała latryna. Najwyższy poziom zajmowało poddasze, zapewne przeznaczone dla służby lub na magazyn. Poddasza nad oboma skrzydłami połączone były aneksem północnym, które sięgało ich wysokości.
Stan obecny
Do dnia dzisiejszego zachował się zrujnowany budynek okazałego niegdyś donżonu, pozbawiony niestety całego narożnika południowo – zachodniego i dużej części narożnika północnego, które uległy zawaleniu. Wnętrza obu głównych skrzydeł nie są zadaszone oraz pozbawione podziałów kondygnacyjnych w miejscach gdzie rozdzielały je drewniane stropy. W ostatnich latach na zamku prowadzono prace renowacyjne, bardzo potrzebne z powodu widocznych licznych pęknięć murów i groźby kolejnych zawaleń tego cennego zabytku.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Coventry M., The castles of Scotland, Prestonpans 2015.
MacGibbon D., Ross T., The castellated and domestic architecture of Scotland from the twelfth to the eighteenth century, t. 3, Edinburgh 1889.
Salter M., The castles of western and northern Scotland, Malvern 1995.
The Royal Commission on the Ancient Monuments of Scotland, Argyll, An Inventory of the Monuments, volume VII, Mid Argyll and Cowal, Edinburgh 1992.