Historia
Grobowiec Knowe of Lairo zbudowany został w okresie neolitu, który na terenie Orkadów i Szetlandów przypadł na około 3000 rok p.n.e., choć prawdopodobnie w nieco innym przedziale czasowym niż pobliskie grobowce Blackahmmer, Knowe of Yarso, czy Knowe of Ramsay, gdyż odróżniał się od nich znacznie formą i stylem architektonicznym. Ewentualnie zbudowało go inne plemię lub ród, zaznajomiony z odmiennymi tradycjami budowlanymi niż pozostała miejscowa wczesnorolnicza ludność. Nie wiadomo jak długo grobowiec funkcjonował w pierwotnej formie, pewne jest natomiast, iż po jakimś czasie została przebudowana jego komora grobowa. Kolejne modyfikacje grobowca mogły mieć miejsce w epoce żelaza.
Architektura
Knowe of Lairo zbudowano na jednym z serii tarasów uformowanych na zboczach południowej części wyspy Rousay, opadających do wód cieśniny oddzielającej Rousay od Mainland. Grobowiec otrzymał w planie mocno rozciągnięty kształt o długości około 55 metrów i szerokości 22 metrów (po stronie zachodniej), z grubsza zorientowany główną osią na linii wschód – zachód, z charakterystycznym klinowym rozwidleniem po stronie wschodniej. Wysokość Knowe of Lairo pierwotnie wynosiła co najmniej 5 metrów lub nieco wyżej. Tak wysoki grobowiec był w części wschodniej, ale obniżał się ku zachodowi do zaledwie około 1,2 metra. Wzdłuż krawędzi kopiec (cairn) oblicowany został kamiennym murem.
Wejście do grobowca utworzono po stronie wschodniej, w łukowo wygiętej części klina, która tworzyła niewielki dziedzińczyk, być może wykorzystywany przez lokalną społeczność w trakcie ceremonii pogrzebowych. Wejście o bardzo nisko osadzonym nadprożu (tylko 0,45 metra wysokości) prowadziło do długiego na 5,6 metra, lekko zakrzywionego korytarza. Miał on 0,6 metra szerokości i tyle samo wysokości, nie było więc możliwe wejście w pozycji wyprostowanej, a jedynie na czworaka lub kucając, jedna osoba za drugą. Dopiero tuż przy zakończeniu korytarz poszerzał się do 0,8 metra szerokości i 1,2 metra wysokości. Korytarz prawie w całości przykryto dużymi płaskimi kamieniami.
Wewnątrz najwyższej części grobowca usytuowana została komora grobowa, długa na 5,2 metra, szeroka na 2,5 metra i wysoka na 4,2 metra. Jej wnętrze podzielono na trzy części, co było układem często stosowanym w grobowcach o kształcie klinów z rejonu Caithness. Podział zapewniły trzy pary dużych i płaskich kamieni, ustawionych dłuższymi bokami pionowo, tuż przy ścianach, z pozostawionymi przejściami pośrodku. Same ściany utworzono z mniejszych, także płaskich kamieni, układanych horyzontalnie w ten sposób, iż komora zwężała się wraz z wysokością, aż do osiągnięcia na tyle małych otworów które można było przykryć pojedynczymi dużymi kamiennymi płytami.
Na późniejszym etapie użytkowania komora grobowa została znacznie przebudowana. Jej najgłębsza część została wypełniona murem, częściowo obmurowano także środkową i zewnętrzną (wschodnią) przestrzeń komory grobowca z pozostawieniem przejścia pośrodku. Wstawiony mur sięgnął aż sufitu, a w jego dolnych partiach na rożnych wysokościach utworzono kilka wnęk, do których złożono ludzkie szczątki.
Stan obecny
Grobowiec na przestrzeni wieków został częściowo uszkodzony. Obniżyła go rozbiórka kamieni pozyskiwanych jako materiał budowlany, a jego narożniki (zwłaszcza północno – wschodni) naruszyła prowadzona w okolicy orka. Co więcej odtworzenie pierwotnego wyglądu utrudniły późniejsze przekształcenia komory grobowej, niespotykane w takiej formie nigdzie indziej na terenie Orkadów. Knowe of Lairo, podobnie jak pobliskie neolityczne grobowce (Blackhammer, Knowe of Yarso, Taversöe Tuick) udostępnione jest dla zwiedzających.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Castleden R., Neolithic Britain: New Stone Age sites of England, Scotland and Wales, London 1992.
The Royal Commission on the Ancient Monuments of Scotland. Twelfth report with an inventory of the ancient monuments of Orkney & Shetland, volume II, inventory of Orkney, Edinburgh 1946.