Historia
Dobra Kilmaronock należały do hrabstwa (ang. earldom) Lennox, które w 1329 roku było własnością sir Malcolma Fleminga, earla Wigton, ważnej osobistości czasów młodocianego króla Dawida II. Na skutek koligacji małżeńskich w drugiej połowie XIV wieku Kilmaronock przeszło na ród Dennistoun, a ponad sto lat później na rodzinę Cunninghamów z Kilmaurs, których przedstawiciele pod koniec XV wieku lub na początku XVI stulecia ufundowali wieżę mieszkalną. Pozostawała ona w ich rękach do momentu wymarcia rodu w drugiej połowie XVII wieku, po czym przeszła na własność sir Williama Cochrane, pierwszego earla Dundonald. Nowy właściciel oraz jego syn nie mieszkał w Kilmaronock osobiście, lecz oddawał wieżę w dzierżawę, aż do jej porzucenia, które prawdopodobnie miało miejsce w XVIII wieku.
Architektura
Wieżę wzniesiono na płaskim terenie delty rzeki Endrick, po południowej stronie jej silnie meandrującego koryta. Być może dlatego z powodu wilgotnego, niezbyt stabilnego podłoża otrzymała ona poszerzający podstawę cokół o pochyłych zewnętrznych elewacjach, sięgający aż półtorej metra wysokości. Zbudowano ją na planie prostokąta o wymiarach 10 x 12 metrów z murami grubymi na 2,1 do 2,4 metra, wzniesionymi z nieobrobionego polnego kamienia, uzupełnianego w narożach i przy ościeżach okiennych większymi blokami charakterystycznego różowego piaskowca. Wejście do niej osadzono bardzo wysoko, gdyż na poziomie drugiego piętra, skąd spiralną klatką schodową można się było przedostać do dwóch niższych kondygnacji oraz jednego lub dwóch wyższych pięter. Musiały do niego prowadzić zewnętrzne, drewniane schody lub ewentualnie drabina. Drugą nietypową cechą wieży Kilmaronock było zwieńczenie sklepieniem kolebkowym aż trzech kondygnacji (przyziemia, pierwszego i drugiego piętra), a drewnianym stropem jedynie trzeciego piętra, co wyróżniało budowlę od większości innych szkockich wież mieszkalnych w których przeważnie zasklepiano jedynie najniższą, gospodarczą komorę.
Wewnątrz grubych murów przyziemia umieszczono dwa pomieszczenia: większe po stronie zachodniej oraz mniejsze, wąskie i podłużne po stronie wschodniej. To drugie nie posiadało dostępu do światła słonecznego, nie było pierwotnie połączone z większą komorą, było natomiast skomunikowane z narożną, bardzo wąską klatka schodową. Taki wygląd sugerowałby, iż mogła to być ciemna i ciasna cela więzienna. Drugie, większe pomieszczenie doświetlały trzy szczelinowe, rozglifione do wnętrza otwory, po jednym w ścianie północnej, południowej i zachodniej, z których północny i południowy osadzono we wnękach. Dodatkowo w murze północnym znajdowała się półka ścienna, a w murze zachodnim klatka schodowa doświetlana własnym małym otworem, prowadząca jedynie na pierwsze piętro. Skąpe oświetlenie oraz połączenie z kuchnią u góry wskazywałoby, iż większa komora przyziemia pełniła rolę spiżarni i piwniczki na trunki.
Pierwsze piętro wieży posiadało podobny układ jak parter z dwoma sklepionymi komorami o nierównej wielkości. Wąska komora wschodnia pełniła rolę kuchni z paleniskiem oraz kamiennym zlewem osadzonym w niszy wschodniego otworu okiennego. W ścianie południowej krótkie przejście przez mur tuż obok klatki schodowej zapewne prowadziło do wykusza latrynowego. Pomieszczenie zachodnie oświetlane było trzema większymi niż na dole otworami okiennymi i ogrzewane kominkiem, przy czym dwie z wnęk okiennych zaopatrzono w sporych rozmiarów półki ścienne. Przypuszcza się, iż stanowiło izbę mieszkalną dla służby lub strażników.
Drugie piętro było jednoprzestrzenne, ze wspomnianym powyżej wejściem do wieży po stronie wschodniej. Mieściło ono wielką na 8,2 x 5,8 metra komnatę reprezentacyjną (hall), skomunikowaną pionowo za pomocą małej południowo – wschodniej klatki schodowej i obszerniejszej spiralnej klatki w narożniku północno – wschodniej. Ogrzewanie okazałej sali spoczywało na dużym kominku osadzonym naprzeciwko wejścia, oświetlanie natomiast zapewniały dwa flankujące kominek wąskie otwory oraz dwa większe okna: po jednym w ścianie północnej i południowej. Te ostatnie znajdowały się w głębokich niszach w które wstawiono boczne kamienne siedziska, a ich prześwity były dwudzielne. W ścianie południowej osadzono komorę służącą zapewne jako latryna, skomunikowaną z aulą i dodatkowo wąskim przejściem z klatką schodową. Druga, północno – wschodnia klatka oprócz dostępu na najwyższe piętro zapewniała także przejście na rodzaj półpiętra, galerię nad wschodnią częścią auli, która prawdopodobnie przeznaczona była dla muzyków. Była ona oświetlana własnym oknem od wschodu i zaopatrzona w ścienną półkę.
Trzecie piętro wieży pełniło funkcje mieszkalne. Nie ma pewności czy dzieliło się na dwie komnaty czy było jednoprzestrzenne. Co prawda umieszczono w nim tylko jeden, osadzony w ścianie zachodniej kominek, co wskazywałoby na jedno pomieszczenie, ale w grubości murów znajdowały się już co najmniej dwie latryny. Co ciekawe obydwie dostępne były poprzez wnęki okienne, w całości osadzone w grubości muru narożnika północno – zachodniego i południowo – zachodniego. Ponadto trzecie piętro oświetlane było kolejnym oknem dwudzielnym w ścianie południowej, posiadającym w obu prześwitach zwieńczenie ostrołuczne.
Stan obecny
Wieża Kilmaronock to dziś cenny przykład późnośredniowiecznej budowli mieszkalno – obronnej z paroma unikalnymi lub rzadko stosowanymi rozwiązaniami (sklepienia aż na trzech kondygnacjach, wejście na poziomie drugiego piętra, dwudzielne okna ostrołuczne). Przetrwała w dość dobrym stanie z kilkoma ubytkami murów i bez najwyższej kondygnacji poddasza, lecz jest dziś porośnięta dziko zasianą roślinnością, której korzenie mogą rozsadzać niezabezpieczone mury, przyczyniając się do dalszych zniszczeń. Wstęp na teren wieży jest wolny, choć nie ma możliwości wejścia na wyższe kondygnacje.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Coventry M., The castles of Scotland, Prestonpans 2015.
MacGibbon D., Ross T., The castellated and domestic architecture of Scotland from the twelfth to the eighteenth century, t. 5, Edinburgh 1892.
Salter M., The castles of the heartland of Scotland, Malvern 1994.