Historia
Zamek zbudowany został około połowy XV wieku, przypuszczalnie między 1440 a 1460 rokiem, z inicjatywy sir Colina Campbella, pierwszego lorda Glenorchy. Do pierwszej rozbudowy doszło już na przełomie XV i XVI wieku, kiedy to syn i następca sir Colina, sir Duncan Campbell, ufundował budynek tzw. dolnej auli („laich hall”). Począwszy od połowy XVI wieku prace modernizacyjne zamku prowadził sir Colin Campbell, szósty lord Glenorchy, który przebudował górne partie wieży mieszkalnej i wzniósł na dziedzińcu bliżej nieznany budynek („north chalmeris”). Około 1614 roku syn Colina, sir Duncan Campbell zwany Czarnym Duncanem, rozbudował zabudowania w południowej części dziedzińca, być może z powodu zniszczeń spowodowanych przez przeprowadzony pod koniec XVI wieku atak oddziałów klanu MacGregorów z Glenstrae.
W 1654 roku miało miejsce jedyne większe oblężenie zamku Kilchurn, przeprowadzone przez wojska królewskie pod dowództwem generała Johna Middletona. Miało ono związek z powstaniem Glencairna, czyli Williama Cunninghama, dziewiątego earla Glencairn, któremu Karol II Stuart powierzył dowództwo nad siłami rojalistów w Szkocji, w walce skierowanej przeciwko protektoratowi Olivera Cromwella. Oblężenie Kilchurn, obsadzonego przez zwolenników rządu pod wodzą sir Johna Campbella, trwało tylko dwa dni i zostało przerwane na wieść o zbliżaniu się odsieczy generała Moncka. Niedługo później upadła także rebelia, choć wymusiła ona zmianę polityki reżimu Cromwella, który zaczął szukać pojednania z byłymi rojalistami.
Pod koniec XVII wieku z inicjatywy Johna Campbella, pierwszego earla Breadalbane, przeprowadzona został gruntowna przebudowa średniowiecznego zamku. Prace te trwały ponad dekadę. W ich wyniku powstały nowe mury obwodowe dziedzińca, trzy narożne cylindryczne baszty oraz dwa skrzydła pełniące rolę koszar mogących pomieścić aż około 200 żołnierzy. Pomimo tak gruntownej modernizacji już w połowie XVIII wieku Kilchurn zostało opuszczone, na co wpływ miało wybudowanie przez Campbellów wygodniejszej siedziby w Balloch (Taymouth). Około 1760 roku porzucone zabudowania zostały uszkodzone uderzeniem pioruna i gwałtowną burzą, a przez kolejne stulecie pogrążały się w coraz większej ruinie.
Architektura
Kilchurn usytuowano na niewielkiej wyspie, później z powodu zmiany poziomu wód przekształconej na półwysep, otoczonej przez północne wody Loch Awe. Najbliżej położony stały ląd znajdował się od strony wschodniej, gdzie ujście do Loch Awe miała rzeka Orchy. Zamek stanął na niedużym skalistym wzniesieniu, które zapewniało z trzech stron około 4,5 metra przewagi wysokości. Co więcej choć sam znajdował się na kamiennym podłożu, to otoczony był podmokłymi i bagiennymi terenami, jeszcze bardziej utrudniającymi jakiekolwiek działania oblężnicze.
W okresie średniowiecza zamek składał się z okazałej wieży mieszkalnej oraz przylegających do niej od północy i zachodu kurtyn muru obronnego, który poprowadzony prostymi odcinkami zamykał nieregularny dziedziniec. Od południa i częściowo zachodu mur ten sąsiadował z nadbrzeżnymi skarpami. W XV lub XVI wieku do zachodniej kurtyny muru dostawiono prostokątny budynek dolnej auli („laich hall”). Bliżej nieznaną formę miała kaplica zamkowa, umieszczona w południowej części dziedzińca, oraz dodatkowe zabudowania mieszkalno – gospodarcze (między innymi kuchnia). Kolejny budynek stanął w drugiej połowie XVI wieku w północno – zachodniej części dziedzińca.
Wieżę mieszkalną wzniesiono na planie prostokąta o wymiarach 14,7 x 10,4 metra z dłuższymi bokami położonymi mniej więcej na linii północ – południe. Wewnątrz grubych średnio na 1,7 metra murów mieściła ona cztery główne kondygnacje oraz poddasze, sięgając wysokości 12,7 metrów od poziomu dziedzińca do chodnika straży. Wejście do wnętrza ze względów obronnych prowadziło pierwotnie po drewnianych, zewnętrznych schodach od strony dziedzińca (od zachodu) wprost na pierwsze piętro. Tam znajdowała się główna komnata reprezentacyjna zamku (do czasu wybudowania osobnego budynku auli) w której skupiało się życie jej najważniejszych mieszkańców, w której urządzano uczty, przeprowadzano sądy, gdzie odbywały się najważniejsze spotkania i narady. Zwieńczona była płaskim drewnianym stropem, którego belki podtrzymywane były na kamiennych wspornikach. Ogrzewanie zapewniał kominek osadzony w ścianie wschodniej, oświetlenie natomiast okna od wschodu i zachodu, oraz pośrednio od północy, przez znajdującą się tam w grubości muru komorę czy też wnękę z własnym szczelinowym otworem okiennym (mieściła się tam również półka ścienna). W południowej części auli znajdowały się aż cztery przejścia. Dwa z nich, środkowe, prowadziły do prostych biegów schodów łączących piętro z przyziemiem i górnymi kondygnacjami. Dwa zewnętrzne wiodły zaś do małych, sklepionych kolebkowo komór, z których wschodnią zaopatrzono w latrynę. Prawdopodobnie pełniły one rolę sypialni.
Przyziemie wieży posiadało niezależne wejście wprost z zamkowego dziedzińca oraz kolejne blisko narożnika północnego. To drugie wiodło poza obręb zamku, co skłaniałoby do przypuszczeń, iż pierwotnie stanowiło zarazem główne wejście na jego teren (umieszczenie bramy w którejś z kurtyn mogło być utrudnione z powodu skalistych skarp). Oba wejścia prowadziły do dużej, zwieńczonej sklepieniem kolebkowym komory o funkcji spiżarni. W jej południowej części znajdowało się na wysokości jednego metra przejście do małej, oświetlanej tylko jednym otworem szczelinowym celi więziennej (3,1 x 1,6 metra), oraz do wspomnianych schodów pnących się do auli, wykorzystywanych zapewne przez służbę donoszącą wino i jedzenie na lordowski stół. Cela więzienna była podsklepiona i wyposażona w latrynę z wylotem skierowanym poza zamek.
Drugie i trzecie piętro wieży wypełnione było komnatami mieszkalnymi o prywatnym charakterze, przeznaczonymi dla lorda i jego rodziny. Przykryte były one płaskimi, drewnianymi stropami i podzielone na dwa pomieszczenia na każdej z tych kondygnacji. Każda z komnat ogrzewana była kominkiem, oświetlana co najmniej pojedynczymi oknami i wyposażona w półki ścienne. Każda miała również własne, niezależne schody łączące drugie i trzecie piętro. Powyżej od połowy XVI wieku znajdowało się poddasze, zajmowane najprawdopodobniej przez zamkową służbę. Przykryte dwuspadowym dachem opartym na schodkowych szczytach przy krótszych bokach, wydzielało ono miejsce na dookolną galerię obronną, połączoną z okrągłymi bartyzanami w każdym narożniku wieży.
Stan obecny
Obecnie zamek jest jedną z najbardziej malowniczych szkockich ruin, o kształcie otrzymanym na skutek przebudowy z końca XVII wieku. Najstarsze, jeszcze XV-wieczne partie murów zachowały się w kurtynie południowo – zachodniej muru obronnego oraz w wieży mieszkalnej, której zniszczone górne partie pochodzą z połowy XVI wieku. Zamek jest przystosowany przez Historic Environment Scotland do zwiedzania i udostępniony dla turystów.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Coventry M., The castles of Scotland, Prestonpans 2015.
Lindsay M., The castles of Scotland, London 1995.
MacGibbon D., Ross T., The castellated and domestic architecture of Scotland from the twelfth to the eighteenth century, t. 1, Edinburgh 1887.
Salter M., The castles of western and northern Scotland, Malvern 1995.
Tabraham C., Scotland’s Castles, London 2005.
The Royal Commission on the Ancient and Historical Monuments of Scotland, Argyll castles in the care of Historic Scotland, Edinburgh 1997.