Historia
Zamek wybudowany został w pierwszej połowie XIII wieku na ziemiach klanu Campbell, według tradycji posiadających miejscowe dobra już od XI wieku. Innis Chonnel wchodziło w skład włości Lochawe, która po raz pierwszy odnotowana została w źródłach pisanych w 1293 roku, kiedy to dzierżył ją Alexander MacDougall z Argyll. Jego ojcem był niejaki Ewan, być może inicjator budowy zamku, choć jego właścicielem pod koniec XIII wieku mógł też być niejaki Cailean Mór (sir Colin Campbell), zabity przez MacDougallów w potyczce pod Red Fort w 1296 roku. Pierwsza informacja źródłowa o zamku pojawiła się dopiero w 1308 roku, kiedy to był w posiadaniu Johna MacDougalla z Lorn, dzierżącego go z ramienia angielskiego króla Edwarda II.
W trakcie wojny z Anglią o szkocką niepodległość na przełomie XIII i XIV wieku, klany Campbell i MacDougall sprzymierzyły się z przeciwnymi stronami konfliktu. Campbellowie opowiedzieli się za Robertem I Brucem, natomiast w 1308 roku szkockiemu królowi przeciwstawił się John MacDougall z Lorne. Rok później MacDougallowie z Argyll ponieśli dotkliwą porażkę w bitwie na przełęczy Brander, co najpewniej przyczyniło się także do utraty przez nich zamku Innis Chonnel na rzecz rodu Campbellów. W 1315 roku potwierdzenie posiadania wolnej baroni otrzymał od króla Roberta I sir Colin Campbell, syn sir Neila Campbella.
Około połowy XV wieku sir Duncan Campbell przeprowadził gruntowną przebudowę i rozbudowę zamku, rozpoczętą prawdopodobnie po 1445 roku, kiedy to uzyskał godność lorda. Po jego śmierci w 1453 roku jednak główna siedziba rodu Campbellów, earlów Argyll, została przeniesiona do zamku Inveraray, a zarządzane przez dziedzicznych kapitanów z klanów MacArthur i MacLachlan Innis Chonnel zaczęło pełnić rolę więzienia. Choć utraciło na znaczeniu zamieszkiwane było przez cały XVI, XVII i XVIII wieku, przechodząc jedynie niewielkie rozbudowy i przekształcenia. Opuszczone zostało prawdopodobnie pod koniec XVIII stulecia lub na początku XIX wieku.
Architektura
Zamek usytuowano na niewielkiej wyspie, blisko wschodniego brzegu Loch Awe. Jej teren tworzył dwie, mniej więcej równej wielkości części: wschodnią i zachodnią, połączone cienkim przewężeniem pośrodku. W ten sposób, na naturalnie ukształtowanym obszarze, niżej położona część wschodnia mogła zostać zajęta przez podzamcze, natomiast nieco wyższa zachodnia partia wyspy przez główną część zamku. Obydwie części posiadały dość strome brzegi o skalistych spadkach opadających ku wodzie. Małą zatoczkę w miejscu środkowego przewężenia wykorzystano jako przystań dla łodzi, z której droga prowadziła do głównej bramy wjazdowej do zamku, a zarazem łącznika pomiędzy podzamczem a górną częścią zachodnią.
Zamek górny w XV wieku składał się ze starszej części na planie zbliżonym do kwadratu (25,7 x 25,1 metra), zajmującej skrajną, najwyższą partię wyspy, oraz poprzedzającego ją dziedzińca wypełniającego przestrzeń pomiędzy bramą a murami zamku górnego. Obrona zamku górnego spoczywała na bardzo masywnych murach o grubości od 2,1 do 2,4 metra oraz dwóch czworobocznych wieżach: starszej, smukłej i zapewne wyższej, o wymiarach w planie 3,3 x 3,3 metra, usytuowanej w narożniku południowo – wschodnim, która kontrolowała dziedziniec wschodni oraz podejście do zatoczki z przystanią, a także większej wieży w narożniku południowo – zachodnim, wysuniętej przed lico kurtyn jedynie ku południowi, wysokiej na 14,6 metrów, dobudowanej w XV wieku, także po to by powiększyć przestrzeń mieszkalną zamku. Pomiędzy nimi pośrodku kurtyny południowej dodatkowo umieszczony był płytki ryzalit. Być może przed późnośredniowieczną przebudową smukłe wieże znajdowały się także w pozostałych narożnikach zamku górnego. Mur obronny zwieńczony był chodnikiem straży, poprowadzonym na wysokości od 7,9 metra, przez 9,1 metra i 10,4 metra do 10,7 metrów, w zależności od kurtyny. Głównym i początkowo zapewne jedynym wejściem na chodnik były schody w północno – wschodnim narożniku. Ochronę straży zapewniało przedpiersie o grubości 0,6 metra i wysokości 1,9 metra.
Bramę do zamku górnego umieszczono pośrodku kurtyny wschodniej. Miała ona jedynie 0,9 metra szerokości, zaczynała się w profilowanym portalu, a zamykana była dwojgiem drzwi blokowanych dwoma ryglami. Tylna część przejazdu bramnego była położona nieco wyżej niż przednia i kończyła się ostrołucznym portalem. Podejście do bramy od strony zewnętrznego, wschodniego dziedzińca prowadziło po stoku wzniesienia lub ziemnej rampie, przez co po przejściu przez wrota osiągało się pierwsze piętro zamku górnego, skąd na położony około 2,4 metra niżej wewnętrzny dziedziniec musiały prowadzić jakieś drewniane schody, w XV wieku przebudowane na murowane.
Najstarsze zabudowania mieszkalne zamku górnego wypełniały południowo – wschodni narożnik dziedzińca, zostały jednak, podobnie jak większość zamku znacznie przebudowane w XV wieku. Budynek otrzymał wówczas wymiary 10 x 6,7 metra oraz cztery rozdzielone drewnianymi stropami kondygnacje (łącznie z poddaszem), przy czym prawdopodobnie nie wystawał on znacznie ponad koronę muru obronnego. Wewnątrz najniższa, słabo oświetlona kondygnacja najpewniej pełniła funkcje gospodarcze i była skomunikowana z dziedzińcem wejściem w ścianie zachodniej. Mieściła kominek po stronie północnej, położony obok małego okna. Naprzeciwko pierwotnie znajdowała się latryna z kanałem skierowanym poza mury zamku, natomiast w zachodniej części pomieszczenia funkcjonowały drewniane schody na pierwsze piętro. Wyższe piętro odgrywało rolę mieszkalną, zaopatrzone było bowiem w kominek i latrynę. Mogło stanowić siedzibę straży, z racji połączenia z pobliską bramą. Jego oświetlenie zapewniały pojedyncze, proste okna od południa i północy. W grubości muru południowego długi korytarz wiódł do narożnej wieży południowo – wschodniej, gdzie dwie ściany przebito otworami strzeleckimi, a w trzeciej, północnej, umieszczono ścienną półkę. Otwory strzeleckie miały formę szczelin z trójkątnymi poszerzeniami u podstawy. Były szeroko rozglifione do wnętrza. Wspomniany korytarz w grubości muru po stronie zachodniej oryginalnie prowadził do komory w środkowym ryzalicie i zapewne dalej do wieży południowo – zachodniej, został jednak zablokowany w momencie budowy kominka małego skrzydła południowego. Drugie piętro budynku południowo – wschodniego, oświetlane dwoma małymi oknami od północy i jednym dużym, profilowanym oknem zachodnim, nie było ogrzewane kominkiem. Skomunikowane je bardzo wąskimi schodami w grubości ściany wschodniej (miejscami jedynie 0,46 metra szerokości) z chodnikiem obronnym w koronie murów. Dostęp na chodnik obronny posiadać także musiała komnata na najwyższym piętrze (poddaszu), zaopatrzona w co najmniej jedno okno od północy i kominek.
W XV wieku całą zachodnią część dziedzińca zamku górnego wypełniło obszerne prostokątne skrzydło o wymiarach 15,5 x 7,6 metra. Jego najniższą kondygnację zajmowały cztery sklepione kolebkowo, oświetlane od zachodu małymi otworami szczelinowymi komory gospodarcze, każda z niezależnym wejściem o półkolistym portalu od strony dziedzińca, przy czym skrajna południowa była o połowę mniejsza od pozostałych, z powodu wydzielenia małego lochu więziennego wielkości 4,2 x 2,2 metra. Wysoki na 3 metry nie miał on ani źródła słonecznego światła, anie wentylacji. Dostęp do niego prowadził jedynie przez otwór w suficie z położonej na pierwszym piętrze komnaty mieszkalnej. Od zachodu komnata ta posiadała okno, w ścianie północnej kominek, na południu sąsiadowała z kolejną, raczej wąską komnatą z latryną, a od wschodu skomunikowana była z małym przedsionkiem, który prowadził do zajmującej większą część pierwszego piętra auli (hall) o wymiarach 6,6 x 10 metrów. Co ciekawe wejście z przedsionka do komnaty mieszkalnej zamykane było ryglem, zapewne by utworzyć miejsce ostatecznego schronienia lub zabezpieczyć przed próbą uwolnienia jeńca z lochu. Duża komnata reprezentacyjna (hall) oświetlana była jedynie dwoma oknami, jednym od zachodu z widokiem na jezioro i z bocznymi siedziskami we wnęce, oraz jednym w ścianie wschodniej skierowanym na dziedziniec. Aula nie posiadała kominka, co wskazywałoby na ogrzewanie jej za pomocą otwartego, centralnego paleniska, z którego dym uchodzić musiał poprzez otwory w poszyciu dachu. Dostępna była z dziedzińca zewnętrznymi schodami, wiodącymi do szerokiego ale raczej niskiego, półkoliście zamkniętego portalu. Otwierał się on na północną część pierwszego piętra, zajmowaną przez przedsionek oraz kuchnię. Połowę przestrzeni tej ostatniej wypełniało okazałe palenisko, sądząc jednak po tym, iż nietypowo w jego ścianie zachodniej znajdowało się małe okno, musiało zostać tam wstawione na późniejszym etapie (na skutek przebudowy starszego kominka – paleniska). Także w ścianie zachodniej znajdował się otwór służący do usuwania nieczystości. Południowa część skrzydła zachodniego powyżej pierwszego piętra przechodziła w część wieżową mieszczącą jeszcze dwie kondygnacje, w tym drugie piętro ze sklepioną kolebkowo izbą w wieży południowo – zachodniej i komnatą nad aulą. Dostęp do nich zapewniały drewniane schody z przedsionka prywatnej komnaty pierwszego piętra. Trzecie piętro o wyglądzie poddasza posiadało podobny układ, ale łączyło się przejściami z chodnikiem obronnym w koronie kurtyn. Północna część skrzydła nad kuchnią i przedsionkiem mieściła natomiast pojedyncze pomieszczenie lub balkon otwarty na aulę.
Jeszcze w XV wieku, ale na późniejszym etapie rozbudowy, budynek południowo – wschodni połączony został z zabudowaniami zachodnimi krótkim skrzydłem południowym. Jego trzy kondygnacje wciśnięto między przyziemie a pierwsze piętro sąsiedniego budynku. Przyziemie podzielono na dwa pomieszczenia o różnej wielkości, z których zachodnie wyposażono w przejście do większego skrzydła zachodniego, a wschodnie otrzymało kominek i okno od północy. Na piętrze znajdowała się już pojedyncza komnata, dostępna zewnętrznymi schodami z dziedzińca i ogrzewana wspomnianym już kominkiem który zablokował XIII-wieczny korytarz w grubości muru. Utworzoną w XV stuleciu południową wnękę okienną komnaty zaopatrzono po bokach w ścienne półki, przy czym możliwe, iż zajęła ona miejsce starszej latryny lub kominka. Najwyższa kondygnacja skrzydła była prostą izbą, dostępną zapewne przez właz w podłodze.
Mury obronne dziedzińca przed zamkiem górnym zostały w większości przebudowane w XV wieku, za wyjątkiem krótkiego fragmentu południowo – zachodniego, który odznaczał się większą grubością (0,8 metra w stosunku do 0,6 metra nowszych kurtyn). Po przebudowie otrzymał on na tle murów reszty dziedzińca wygląd zbliżony do ryzalitowo wysuniętego wykusza z pojedynczym otworem strzeleckim. Drugie nieco mniejsze wykuszowe załamanie muru, zbliżone do małej baszty, utworzono w XV wieku w narożniku południowo – wschodnim. Strzegło ono zatoki z przystanią i bramy wjazdowej do zamku. Ta ostatnia była jednokondygnacyjnym budynkiem na rzucie czworoboku o wymiarach 5,8 x 4,3 metra. Jego główny, zamykany dwuskrzydłowymi wrotami portal o szerokości 2,4 metra, znajdował się od północy, ale i w ścianie południowej przebito wjazd o szerokości 1,1 metra, zamykany jednoskrzydłowymi wrotami blokowanymi dwoma parami rygli. Nad oboma tymi wjazdami górowały chodniki straży o szerokości około 0,6 metra, zabezpieczone przedpiersiem wysokości 1,4 metra i blankami. W ścianach wschodniej i zachodniej umieszczono przejścia na podzamcze i do zamku górnego.
Podzamcze we wschodniej części wyspy (38 x 26 metrów) prawdopodobnie w XIII wieku posiadało jedynie obwarowania drewniane, przekształcone na kamienny mur obronny o grubości 0,9 metra w XV wieku. Miał on utworzonych wiele mniejszych i większych załamań, umożliwiających ostrzał flankowy, lecz nie był wyposażony w żadną basztę czy też wieżę. Wewnątrz jego obwodu cała zabudowa była konstrukcji drewnianej lub szachulcowej i najpewniej pełniła funkcje gospodarcze mieszcząc browar, domy służby, spiżarnie, kuźnie itp.
Stan obecny
Innis Chonnel dzięki usytuowaniu na wyspie jest dziś jednym z najlepiej zachowanych szkockich zamków, którego początki sięgają XIII wieku. Obecnie znajduje się w postaci trwałej ruiny z widoczną większością murów obwodowych zamku górnego i reliktami murów podzamcza. Większość z nich pochodzi obecnie z XIII i XV wieku, a jedyne nowożytne skrzydło południowe praktycznie nie zachowało się.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Coventry M., The castles of Scotland, Prestonpans 2015.
Lindsay M., The castles of Scotland, London 1995.
MacGibbon D., Ross T., The castellated and domestic architecture of Scotland from the twelfth to the eighteenth century, t. 3, Edinburgh 1889.
Salter M., The castles of western and northern Scotland, Malvern 1995.
The Royal Commission on the Ancient Monuments of Scotland, Argyll, An Inventory of the Ancient Monuments, volume II, Lorn, Edinburgh 1975.
Tranter N., The fortified house in Scotland, volume V, north and west Scotland, Edinburgh 1986.