Historia
Zamek Huntly, pierwotnie zwany Strathbogie, wzniesiony został pod koniec XII wieku, wówczas jeszcze jako budowla drewniano – ziemna typu motte and bailey. Jego budowę przeprowadzić miał Duncan, earl Fife, po otrzymaniu miejscowych ziem od króla Wilhelma Lwa w podziękowaniu za pomoc w zdławieniu buntu Moraya. Stał się on siedzibą Duncana, kontrolował także ważną przeprawę przez rzekę Deveron u jej zbiegu z rzeką Bogie. W 1204 roku odziedziczony został przez trzeciego syna earla, Davida of Strathbogie.
Na przełomie XIII i XIV wieku, w trakcie wojny z Anglią o niepodległość Szkocji, właściciele Strathbogie opowiedzieli się po stronie Roberta Bruce, który gościł na zamku w 1307 roku, podejmowany przez Davida de Strathbogie. Rok wcześniej jego poprzednik, John of Strathbogie, stracony został w Londynie za popieranie szkockiego władcy, będąc pierwszym od dwustu lat szkockim earlem który zginął na skutek egzekucji. Niefortunnie niedługo później David zmienił strony konfliktu, opowiadając się po stronie króla angielskiego, co przypłacił po zwycięstwie Szkotów pod Bannockburn w 1314 roku konfiskatą wszystkich dóbr, które szkocki władca podarował swemu zwolennikowi sir Adamowi Gordonowi.
Ród Gordonów większość dóbr posiadał na pograniczu szkocko – angielskim w południowo – wschodniej części kraju. Z tego powodu nie inwestowali oni w rozbudowę Strathbogie, które jako siedziba mieszkalna nie miało dla nich większego znaczenia. Angażowanie się w politykę oraz udział w ciągłych starciach z Anglikami na szkockim pograniczu sprawiły, iż przedstawiciele Gordonów płacili życiem w prawie każdym większym starciu. W 1333 roku sir Adam Gordon poległ pod Halidon Hill, Alexander Gordon zginął w 1346 roku pod Neville’s Cross, a jego następca John padł w bitwie pod Otterburn w 1388 roku. Gdy Adam Gordon zginął w 1402 pod Homildon Hill, a jego syn John zmarł w 1408 roku, męska część rodu wymarła, zaś zamek Strathbogie przeszedł w drodze koligacji małżeńskich na sir Alexandra Setona, późniejszego lorda Gordona.
Nowy właściciel Strathbogie porzucił archaiczny już zamek na szczycie kopca i wzniósł na terenie dawnego podzamcza rozpowszechnioną w ówczesnej Szkocji murowaną wieżę mieszkalną. Jego syn Alexander, który przyjął nazwisko Gordon, w 1445 roku został earlem Huntly i jednym z czołowych zwolenników króla w północno – wschodniej Szkocji. Z tego powodu w trakcie konfliktu monarchy z klanem tzw. czarnych Douglasów, zamek został zaatakowany przez Archibalda Douglasa, earla Moray, zdobyty i poważnie uszkodzony. Pomimo tego do 1455 roku opór Douglasów został pokonany, a Huntly stał się jedną z najbardziej wpływowych osób w regionie. Dzięki temu mógł przeprowadzić na zamku konieczne naprawy i powiększyć zabudowę o kolejne budynki w południowej i zachodniej części dziedzińca.
W 1506 roku król Jakub IV nadał Gordonom przywilej formalnie zmieniający nazwę zamku ze Strathbogie na Huntly, by ujednolicić ją z tytułem earla. W kolejnych latach pierwszej połowy XVI stulecia zamek rozbudowywano i modernizowano by powiększać standard mieszkalny. Działo się tak aż do zwycięstwa w Szkocji reformacji w 1560 roku. George Gordon, czwarty earl Huntly był zagorzałym katolikiem i nie zastosował się do nowych poleceń zakazujących odprawiania katolickiej liturgii, przez co do jego dóbr wysłane zostały oddziały królewskie. Prawdopodobnie był to jedynie pretekst by ukrócić zbyt duże wpływy Gordonów, lecz ostatecznie po przegranej bitwie pod Corrichie z wojskami królewskimi, earl został pojmany i wysłany do Edynburga. Zmarł jako jeniec przed dotarciem do celu, a w tym samym czasie zamek został zajęty i ogołocony z kosztowności (między innymi przechowywano w nim skarby z katedry Aberdeen, ukryte z obawy przed protestantami).
Kolejny właściciel zamku, George Gordon, piąty earl Huntly, pomimo fatalnego losu swego poprzednika, zdołał zachować rodowe dobra i zamek. W trakcie wojny domowej z 1568 roku wspierał stronę katolicką oraz Marię Stewart, i pomimo triumfu protestantów zdołał w spokoju umrzeć na swym zamku w 1576 roku. Mniej szczęścia miał jego syn, także o imieniu George, który w 1592 roku zaangażował się w spisek, mający na celu pozyskanie hiszpańskich sojuszników w celu walki ze stronnictwem protestanckim. Knowania się wydały a do Huntly wysłane zostały w 1589 roku oddziały królewskie, które po ucieczce earla w góry zniszczyły zamek, włącznie z XV-wieczną wieżą mieszkalną.
W 1597 roku earl zdołał się pogodzić z Jakubem VI, który nawet obdarzył go godnością markiza Huntly. Dzięki odzyskanemu statusowi George Gordon odbudował zamek w formie renesansowej rezydencji pałacowej, powstałej w oparciu o rozbudowane dawne skrzydło południowe. Prace te kontynuowane były w XVII wieku za Gordona, drugiego markiza Huntly, który rozpoczął budowę skrzydła wschodniego, nigdy nie ukończonego z powodu wewnętrznego konfliktu polityczno – religijnego i wojny z Anglią. W jej trakcie markiz wspierał stronę Karola I, przez co zamek został spustoszony przez prezbiterian w 1640 roku. Co prawda odbiły go cztery lata później królewskie oddziały Jamesa Grahama, markiza Montrose, lecz wkrótce porzuciły. Po raz kolejny zamek zajęty został przez Charlesa Gordona, który bronił się w Huntly przed Davidem Leslie, lecz wygłodzony irlandzki garnizon zmuszony był się poddać, a po kapitulacji został wymordowany. Sam markiz Huntly wspierał sprawę katolików do 1649 roku, gdy po ujęciu i osądzeniu został stracony. Oznaczało to zaprzestanie prac nad rozbudową zamku, który co prawda zamieszkiwany był jeszcze w XVIII wieku, lecz ostatecznie porzucono go w 1745 roku po upadku powstania jakobickiego.
Architektura
XIII-wieczny zamek wzniesiony został na szczycie niezbyt wysokiego wzniesienia, którego skaliste stoki jednak opadały dość stromo po stronie północnej ku rzece Deveron. Co więcej na wschodzie dodatkowym zabezpieczeniem była rzeka Bogie, płynąca z południa ku północy i wpadająca do Deveron. Z obu tymi ciekami łączyły się liczne mniejsze strumienie, przez co cała okolica była podmokła i bagnista, a przez to trudno dostępna. Ówczesny zamek był drewniano – ziemną konstrukcją typu motte and bailey z budynkiem lub wieżą umieszczoną na szczycie wzniesienia, którego krawędzie prawdopodobnie zabezpieczone były palisadą. Po stronie wschodniej ulokowane było obszerne podzamcze, ufortyfikowane także obwarowaniami drewniano – ziemnymi i wypełnione zabudową gospodarczą oraz służebną w stosunku do pańskiej siedziby na kopcu.
W początkach XV wieku zabudowania na wzniesieniu zostały porzucone, zaś na terenie dawnego podzamcza utworzono zespół zabudowań umieszczonych wewnątrz z grubsza czworobocznego dziedzińca. Ich głównym elementem była usytuowana w północno – zachodnim narożniku wieża mieszkalna. Wzniesiona na planie litery L składała się z głównego bloku o dłuższych bokach umieszczonych na linii wschód – zachód (16,4 x 11,7 metra) oraz z mniejszego skrzydła na planie zbliżonym do kwadratu po stronie południowej (8,6 x 6,4 metra). Masywne mury uzyskały grubość od 2,6 do 2,9 metrów. Wnętrze wieży prawdopodobnie mieściło cztery kondygnacje, dostępne z poziomu dziedzińca poprzez portal umieszczony tradycyjnie w bocznym bloku, w kącie utworzonym przez oba skrzydła (dzięki czemu mógł być flankowany otworem strzeleckim z głównej części wieży). Na podstawie analogii z innymi budowlami tego typu przypuszczać można, iż wieża zwieńczona była murowanym poddaszem krytym dwuspadowym dachem i pozostawiającym miejsce na dookolną galerię obronną ukrytą za przedpiersiem z krenelażem. W XV wieku przedpiersia te najczęściej osadzano na wysuniętych z lica murów wspornikach i wieńczono krenelażem.
Wjazd na dziedziniec znajdował się blisko narożnika południowo – wschodniego i mógł być umieszczony w czworobocznym budynku bramnym, wysuniętym w całości przed obwód obronny. Pierwotnie większość zabudowy dziedzińca była zapewne konstrukcji drewnianej lub szachulcowej, z przeznaczeniem do celów gospodarczych (stajnie, spichrze, browar, domy służby). Prawdopodobnie jeszcze w XV wieku wniesiono ciąg murowanych budynków przy kurtynie południowej oraz zachodniej, z pozostawieniem wąskiego przejścia do bocznej furty między wieżą mieszkalną a skrzydłem zachodnim. Furta ta prowadziła w stronę kopca gdzie niegdyś mieścił się XII-wieczny zamek. Najważniejszym z nowych zabudowań był budynek w narożniku południowo – zachodnim, mieszczący w najniższej kondygnacji trzy sklepione kolebkowo komory połączone wspólnym korytarzem oraz ciemny loch więzienny. W XV lub XVI wieku zabudowany został także narożnik północno – wschodni dziedzińca, także z pozostawieniem wąskiego przejścia do furty wiodącej nad rzekę.
Stan obecny
Zdecydowana większość średniowiecznego zamku nie zachowała się do czasów współczesnych. Z założenia XII-wiecznego widoczny jest tylko ziemny kopiec, natomiast zabudowania XV i XVI-wieczne zaznaczone są jedynie przez fundamentowe partie murów. W najlepszym stanie znajduje się pałacowe skrzydło południowe z narożną wieżą cylindryczną, będące w dzisiejszym kształcie efektem XVII-wiecznej rozbudowy, choć najniższa kondygnacja z trzema sklepionymi kolebkowo komorami najpewniej sięga czasów XV wieku. Obecnie zabytek znajduje się pod opieką Historic Environment Scotland i jest udostępniony dla zwiedzających.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Coventry M., The castles of Scotland, Prestonpans 2015.
Lindsay M., The castles of Scotland, London 1995.
MacGibbon D., Ross T., The castellated and domestic architecture of Scotland from the twelfth to the eighteenth century, t. 2, Edinburgh 1887.
Rutherford A., Huntly Castle, Edinburgh 2006.
Salter M., The castles of Grampian and Angus, Malvern 1995.
Tranter N., The fortified house in Scotland, volume IV, Aberdeenshire, Angus and Kinkardineshire, Edinburgh 1986.