Historia
Howmor, pierwotnie znane pod nazwą Tobha Mòr, było ważnym ośrodkiem monastycznym już od czasów wczesnego średniowiecza, wzorowanym na podobnych iryjskich założeniach, które zaczęto zakładać na terenach zachodniej Szkocji w VI wieku. Nie wiadomo kiedy powstała pierwsza kaplica w Howmore, przypuszcza się jedynie na podstawie odnalezionej kamiennej płyty z płaskorzeźbionym krzyżem, iż musiało to nastąpić przed IX stuleciem. Z czasem zaczęto dobudowywać kolejne kaplice i kościoły, przy czym szczyt rozwoju Tobha Mòr prawdopodobnie nastąpił w początkach XIII wieku. W okresie tym na wyspach zachodniej Szkocji zaczął także przeważać kościelny system parafialny. Z czasem doprowadziło to do zamierania niewielkich ośrodków monastycznych, których ostateczny kres nadszedł w drugiej połowie XVI wieku wraz z nadejściem reformacji. W kolejnych stuleciach zabudowania Howmore wykorzystywano jako miejsca pochówku wodzów z klanu Ranald, lecz najpewniej pod koniec XVII wieku kompleks znajdował się już w ruinie.
Architektura
Howmore usytuowano na niewielkiej wyspie, pośród bagnistych i porośniętych szuwarami terenów. U schyłku średniowiecza składało się ono z co najmniej pięciu murowanych sakralnych budowli. Dwoma najważniejszymi kaplicami były umieszczone w jednej osi Teampull Mhoire, czyli kościół św. Marii wzniesiony w późnych latach XIII wieku, oraz nieco wcześniejsza Teampull Caluim Chille zwana też Caibeul Dhiarmaid (kaplica św. Dermota). Na południe od Teampull Mhoire znajdowała się mała kaplica Caibeul Dhubhgaill, natomiast po północno – wschodniej stronie Caibeul Dhubhgaill, w najwyższym punkcie terenu, usytuowano wczesnośredniowieczną Caibeul Clann ‚ic Ailean, przebudowaną na przełomie XII i XIII wieku oraz w połowie XVI wieku, kiedy to stała się kaplicą grobową klanu Ranald. Pierwotnie obok niej znajdowała się jeszcze jedna mała kaplica Calbeal Colla, lecz została zniszczona w XIX wieku.
Wszystkie kaplice były prostymi budowlami salowymi, zbudowanymi z łączonych wapienną zaprawą kamieni eratycznych, krytymi dachami dwuspadowymi, osadzonymi na pozbawionych zdobień, trójkątnych szczytach. Największa z nich (Teampull Mhoire) otrzymała w planie wymiary 20,1 x 8,1 metra, przy murach grubości 0,8 metra. Oświetlana była od wschodu dwoma bliźnimi, wąskimi oknami o półkolistych zamknięciach, obok których w murze utworzono dwie ścienne szafki na precjoza wielkości 0,7 x 0,5 metra. Jej rozległe wnętrze z pewnością doświetlały też okna z innych stron, obecnie niemożliwe do odtworzenia.
Następna kaplica (Teampull Caluim Chille), usytuowana po wschodniej stronie powyższej, miała około 16,4 metra długości oraz 5,7 metra szerokości, przy murach grubości od 0,6 metra (ściany wzdłużne) do 1,1 metra grubości (ściany szczytowe). Jej wnętrze było oświetlane co najmniej od wschodu, gdzie przebito pojedyncze okno. Także wewnątrz tej kaplicy obok okna wschodniego mieściła się ścienna półka.
Dużo mniejsza kaplica południowa (Caibeul Dhubhgaill) otrzymała wymiary jedynie 5,2 x 3,6 metra, przy dość masywnych jak na tak drobną budowlę murach grubości 0,8 metra. Z każdej strony oświetlana była pojedynczym, małym oknem, natomiast wejście znajdowało się nietypowo od wschodu, na co być może miało wpływ ukształtowanie terenu. Podobnie drobną budowlą była kaplica Caibeul Clann ‚ic Ailean o wymiarach wnętrza 4,5 x 2,4 metra i ścianach grubości niecałych 0,8 metra. Wejście o szerokości około 0,8 metra oraz lekko ukośnym ościeżu znajdowało się w jej ścianie wschodniej.
Stan obecny
Do czasów współczesnych przetrwały ruiny czterech kaplic, przy czym z dwóch głównych, Teampull Mhoire i Teampull Caluim Chille zachowaly się jedynie wschodnie części, a reszta widoczna jest jedynie w partiach przyziemia. Dwie pozostałe kaplice, Caibeul Dhubhgaill i Caibeul Clann ‚ic Ailean zachowały mury większości ścian, lecz są one mocno zerodowane, szczególnie po stronie północnej i południowej. Na północ i zachód od Caibeul Clann ‚ic Ailean znajdują się jeszcze ruiny dwóch budynków nowożytnych.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Hamilton M., Raven J. A., Reynolds A., Howmore Ecclesiastical Complex (South Uist parish), standing building recording; earthwork and geophysical survey, „Discovery Excav Scot”, vol. 5, 2004.
MacGibbon D., Ross T., The ecclesiastical architecture of Scotland from the earliest Christian times to the seventeenth century, t. 1, Edinburgh 1896.
The Royal Commission on the Ancient and Historical Monuments and Constructions of Scotland. Ninth report with inventory of monuments and constructions in the outer Hebrides, Skye and the Small Isles, Edinburgh 1928.