Historia
Grobowiec zbudowany został w okresie neolitu, około 3300 – 2500 roku p.n.e. Wzniesiony został w typie stanowiska Maes Howe, najpewniej przez miejscową, wczesnorolniczą społeczność, zorganizowaną w szczepy, plamiona lub liczne rody, które były w stanie zorganizować prace budowlane na większą skalę. Jak w większości innych tego typu budowli nie wiadomo dokładnie jak długo funkcjonował, ani jak liczne były złożone w nim pochówki, bowiem w chwili odkrycia w czasach nowożytnych odnaleziono jedynie nieliczne kości zwierzęce. Także w ich przypadku nie wiadomo czy były one darami pogrzebowymi, czy też stanowiły pozostałość nieznanych ceremonii pogrzebowych. Wyjątkowo duża wielkość założenia oraz liczne małe komory wskazywałyby, iż grobowiec na Holm of Papa Westray użytkowany był co najmniej przez kilka pokoleń.
Architektura
Grobowiec zbudowany został w najwyższej, wschodniej części wyspy Holm of Papa Westray, blisko nadmorskich klifów (możliwe jednak, iż w okresie neolitu Holm of Papa była cyplem większej wyspy Papa Westray). Otrzymał kształt na planie wydłużonego prostokąta z zaokrąglonymi narożnikami, długiego na około 32 metry i szerokiego na nieco ponad 12 metrów. Dłuższa oś grobowca jedynie w przybliżeniu założona została na linii północ – południe. Jego pierwotna wysokość nie jest znana, ale była nie mniejsza niż 3 metry. Krawędzie budowli zostały oblicowane układanymi na sucho kamieniami, nie wiadomo natomiast jakiej konstrukcji utworzono rdzeń kopca (cairn).
Wejście do grobowca zlokalizowano od strony morza, pośrodku części wschodniej. Otwierało się na szeroki na 0,6 metra korytarz o wysokości 0,8 metra. Na całej długość, która wynosiła około 5,5 metra, przykryty został dużymi płaskimi kamieniami, a jego ściany utworzono z mniejszych, również płaskich kamieni, układanych horyzontalnie bez użycia zaprawy.
Korytarz wiódł do długiej na ponad 20 metrów komory grobowej o średniej szerokości 1,5 metra, poprowadzonej na głównej osi grobowca. Ściany poprzeczne z małymi otworami w przyziemiu dzieliły ją na trzy części: największą środkową o długości 13,7 metrów oraz dwie mniejsze po bokach (zachodnią długości 3,6 metra i wschodnią długości 2,1 metra). Ściany komory wzniesiono w podobnej technice jak korytarz wejściowy, były jednak wyższe, pionowo wznosiły się na około 1,5 metra, a następnie zwężały się do wysokości 2,7 metra, gdzie zapewne przykryte były dużymi, płaskimi kamieniami. Unikalne były pozostawione w paru miejscach na ścianach ryty w postaci wzorów spiralnych, punktowych, półkolistych, zygzaków i znaków zbliżonych do litery E lub cyfry 8. Część z punktów i linii mogła w surowy sposób odzwierciedlać ludzkie twarze.
Po bokach głównej komory utworzono bardzo niskie, maksymalnie 0,6 metrowej wysokości przejścia, prowadzące do małych, owalnych i nieregularnych pomieszczeń (około 1,4 x 0,9 metra), niższych, ale zbudowanych w podobnej konstrukcji jak główna komora. Środkowa przestrzeń głównej komory sąsiadowała z ośmioma takimi małymi pomieszczeniami, przy czym po wschodniej i zachodniej stronie po dwa pomieszczenia były ze sobą połączone, bez skomunikowania jednego z nich z główną, środkową komorą. Każda skrajna (północna i południowa) przestrzeń głównej komory połączona była z dodatkowymi trzema małymi pomieszczeniami, po jednym z każdej strony.
W północnej części wyspy zbudowany został drugi, mniejszy grobowiec, wzniesiony w konstrukcji bardziej typowej dla tego rejonu Orkadów. Jego kopiec (cairn) w planie miał kształt owalu o wymiarach około 12 x 6,3 metra z wejściem od strony północno – zachodniej. Wiodło ono do komory grobowej, długiej na 5,2 metra, szerokiej na 1,8 metra, podzielonej na cztery przestrzenie za pomocą przystawionych do ścian dużych, płaskich kamieni, ułożonych dłuższymi bokami pionowo.
Stan obecny
Obecnie grobowiec Holm of Papa Westray South pokryty jest betonową kopułą mającą zabezpieczyć jego cenne wnętrze, unikalne ze względu na rozmiary, dużą liczbę małych komór oraz naścienne ryty. Jest ono dostępne dla zwiedzających przez trzy współczesne otwory pozostawione w dachu, wokół których pozostałe fragmenty pokryto torfem. Po północnej stronie wyspy znajdują się relikty kolejnego, mniejszego grobowca komorowego (Holm of Papa Westray North), pozbawionego już dziś kopca (cairn), z zachowanymi jedynie murami przyziemia dawnej komory grobowej.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Castleden R., Neolithic Britain: New Stone Age sites of England, Scotland and Wales, London 1992.
The Royal Commission on the Ancient Monuments of Scotland. Twelfth report with an inventory of the ancient monuments of Orkney & Shetland, volume II, inventory of Orkney, Edinburgh 1946.