Historia
Zamek Hermitage zbudowany został około 1240 roku, pierwotnie jako prosta konstrukcja typu motte and bailey, kontrolująca dolinę Liddesdale i szkocko – angielskie pogranicze. Powstanie zawdzięczał sir Nicholasowi de Soules, królewskiemu cześnikowi (butler), którego ród przybył do Anglii z Normandii wraz z Wilhelmem Zdobywcą i który w niedalekiej odległości posiadał już swój rodowy zamek zwany Liddel.
Z powodu swego strategicznego usytuowania zamek Hermitage był jedną z kluczowych warowni w trakcie szkocko – angielskiego konfliktu, który wybuchł w 1296 roku. Szybko wpadł w ręce Anglików, lecz prawdopodobnie został odzyskany przez ród de Soules najdalej po wielkim zwycięstwie Szkotów pod Bannockburn w 1315 roku. Nie cieszyli się oni jednak zamkiem zbyt długo, gdyż pięć lat później syn Nicholasa, William de Soules, oskarżony został o spiskowanie przeciwko królowi Robertowi I w celu przejęcia korony dla Johna Balliola lub nawet dla samego siebie. Został przewieziony do zamku Dumbarton i skazany na śmierć, a cały jego majątek, ziemie i zamki zostały skonfiskowane.
Traktat pokojowy kończący pierwszą wojnę o szkocką niepodległość z 1327 roku przewidywał między innymi przywrócenie zajętych dóbr prawowitym lordom. Do Hermitage żądania wysunął Anglik sir John Wake z Liddel, którego ojciec zarządzał Liddesdale w latach 90-tych XIII wieku. Z powodu dużego znaczenia zamku Szkoci zwlekali jednak z jego przekazaniem aż do 1332 roku, kiedy to po śmierci Roberta I tron przejął Edward Balliol i przekazał Hermitage Anglikowi, sir Ralphowi de Neville. Nowy właściciel posiadał zamek jedynie do 1338 roku, gdyż wówczas zaatakował go i zdobył sir William Douglas (zwany „rycerzem z Liddesdale”), słynny ze swych zbrojnych wypraw przeciwko Anglikom. Nowy właściciel Hermitage początkowo cieszył się poparciem szkockiego króla Dawida II, lecz rozżalony z powodu nie mianowania go na urząd szeryfa Teviotdale, pojmał nowego szeryfa, sir Alexandra Ramseya i zagłodził go w Hermitage na śmierć. Pomimo takiej zbrodni monarcha po pewnym czasie zgodził się na upragniony awans Douglasa.
W 1346 roku w trakcie najazdu na szkockie ziemie Anglicy pojmali Williama Douglasa i przewieźli go do więzienia w londyńskim Tower. By uzyskać wolność William obiecał przepuścić bezpiecznie angielskie oddziały przez dolinę Liddesdale, co z kolei wywołało uzasadniony niepokój króla Dawida II. Odebrał on Hermitage Williamowi i przekazał jego chrześniakowi, także o imieniu William. Konflikt rodzinny o prawa własności do zamku trwał przez kilka lat, aż w 1353 roku oboje spotkali się w lesie Ettrick, gdzie „rycerz z Liddesdale” został zabity. Pomimo tego młodszy z Williamów nie przejął od razu Hermitage, gdyż wdowa po zamordowanym szybko wyszła za mąż za angielskiego możnego, sir Hugha Dacre. Nowy lord Hermitage na miejscu archaicznego już gródka wzniósł niewielki, ale murowany i ufortyfikowany dwór. Co prawda w 1355 roku zaatakowali go Douglasowie, lecz najpewniej Dacre dzierżył Hermitage przez kolejne szesnaście lat.
W 1371 roku Hermitage na powrót stało się własnością rodu Douglasów. William, pierwszy earl Douglas przeprowadził wówczas rozbudowę dworu Hugha Dacre w masywną wieżę mieszkalną, przejętą w 1384 roku przez jego syna Jamesa, drugiego earla Douglas, który poległ cztery lata później w bitwie pod Otterburn. Z tego powodu zamek przeszedł na nieślubnego syna pierwszego earla, Georga Douglasa, pierwszego earla Angus i założyciela „czerwonej” linii rodu Douglasów. Jemu także zamek zawdzięczał na początku XV wieku wielką rozbudowę, powiększającą donżon ojca o narożne wieże.
Pierwsi earlowie Angus byli lojalnymi poddanymi szkockich królów, walczącymi po stronie Korony nawet wówczas gdy ich współrodowcy z linii „czarnych” Douglasów zwrócili się przeciwko Jakubowi II. Dopiero w drugiej połowie XV wieku Archibald, piąty earl zwany „Bell the Cat”, wdał się w intrygi z księciem Albany i Anglikami. Pomimo, iż w 1488 roku pomógł osadzić na tronie Jakuba IV, nie cieszył się zaufaniem władcy i nie był przez niego obdarowywany oczekiwanymi godnościami. Skłoniło go to do podjęcia kolejnych intryg z Anglikami, zakończonych w 1492 roku umową, przewidującą, iż na wypadek wojny Anglicy potraktują go jak sprzymierzeńca, a on nie dopuści do Liddesdale żadnych szkockich sił. Wkrótce jednak spisek wyszedł na jaw, a szkocki król doceniając strategiczną wagę zamku zmusił Archibalda do wymiany przygranicznej warowni na zamek Bothwell.
W 1492 roku nowym właścicielem Hermitage został Patrick Hepburn, pierwszy earl Bothwell, właściciel między innymi zamków Crichton i Hailes. Także w tym przypadku kolejne pokolenia Hepburnów nie posiadały takiej lojalności w stosunku do szkockich monarchów jak ich ojcowie i dziadkowie. Trzeci earl, także o imieniu Patrick, z powodu podejrzeń o zdradę zmuszony został do oddania Liddesdale Jakubowi V oraz spędził kilka lat w więzieniu i na wygnaniu. Lepszy czas nastał dla niego po śmierci króla w 1542 roku i wstąpieniu na tron Marii Stewart, lecz w 1550 roku odkrycie paktu przekazującego Hermitage Anglikom, w zamian za roczną pensję 3 tysięcy funtów, poskutkowało kolejnymi latami na wygnaniu i kontrolą nad zamkiem sprawowanym przez Koronę. W okresie gdy Hermitage w latach 40-tych XVI wieku zarządzali szkoccy monarchowie, przeprowadzono modernizację próbującą dostosować budowlę do obrony przy użyciu broni palnej (nowe otwory strzeleckie, przeniesienie bramy wejściowej do ściany południowej, zewnętrzne obwarowania ziemne).
James Hepburn, czwarty earl Bothwell, w 1567 roku w atmosferze skandalu stał się drugim mężem królowej Marii Stewart, wkrótce po zabójstwie jej pierwszego męża, Henrego Darnleya. Wrzenie jakie powstało w szkockim społeczeństwie znalazło ujście w otwartym buncie, klęsce Marii i jej zwolenników w bitwie pod Carberry, a ostatecznie jej ucieczce i niewoli w Anglii. Uciekać musiał także Hepburn, który nigdy już nie powrócił z wygnania w Skandynawii. Jego następcą został Francis Stewart, wykształcony ale awanturniczy możny, którego ciągłe konflikty z Jakubem VI doprowadziły do konfiskaty majątku w 1591 roku, oraz ponownie w 1594, kiedy to musiał udać się na wygnanie. Hermitage przypadło sir Walterowi Scottowi z Branxholm i Buccleuch, lecz niedługo później znaczenie zamku drastycznie zmalało, z powodu objęcia w 1603 roku rządów nad Anglią przez Jakuba VI i połączenia obu krajów unią personalną.
W ciągu XVII i XVIII wieku pozbawiony znaczenia zamek opustoszał i popadł w ruinę. Prawdopodobnie uległby całkowitej degradacji, gdyby nie sławny pisarz sir Walter Scott, który w 1808 roku został sportretowany przez Henrego Raeburna, właśnie z ruinami zamku w tle. Rodzący się wówczas duch romantyzmu wywołał zainteresowanie porzuconą budowlą, a w konsekwencji pierwszymi pracami renowacyjnymi, przeprowadzonymi już w 1820 roku z inicjatywy piątego diuka Buccleuch. Zrekonstruował on przedpiersie zamku, odbudował zawaloną ścianę wschodnią i odtworzył portal w murze południowym. Prace te co prawda nie były idealnie zgodne z autentycznym wyglądem zamku, lecz powstrzymały jego dalszą dezintegrację. W 1930 roku Hermitage objęte zostało ochroną państwową.
Architektura
Pierwotny drewniany zamek wzniesiono na usłanym wzgórzami i wrzosowiskami odludnym terenie, na dwóch ziemnych, niewysokich sztucznych wzniesieniach o spłaszczonych górnych powierzchniach. Usytuowano je na północnym brzegu rzeki Hermitage Water, do której po wschodniej stronie zamku wpływały dwa mniejsze strumienie, zapewniające mieszkańcom świeżą i czystą wodę. Być może wypełniały one także głębokie przekopy o szerokości około 15-18 metrów, otaczające zamek i jego podzamcze. Ponadto oprócz rzeki i fosy na obronność terenu wpływały podmokłe i zabagnione okolice. Prawdopodobnie południową część założenia o wymiarach około 64 x 60 metrów zajmowały główne zabudowania mieszkalno – obronne z aulą (hall) i kaplicą na czele, natomiast druga, północna, wielkości około 43 x 80 metrów, wypełniona była zabudowaniami gospodarczymi, pełniąc rolę podzamcza.
Pierwszy murowany zamek Hugha Dacre z około 1360 roku miał formę przypominającą bardziej niewielki, choć ufortyfikowany dwór, o formie obcej szkockiej architekturze, a typowej bardziej dla angielskich założeń mieszkalnych średniozamożnej szlachty. Składał się on z dwóch prostokątnych w planie budynków o tej samej wielkości, wzniesionych z dokładnie obrobionych kamiennych bloków, usytuowanych równolegle do siebie i oddzielonych niewielkim dziedzińczykiem zamkniętym z jednej strony wąskim skrzydłem łącznikowym na północy, a z drugiej, południowej strony kurtyną muru z bramą wejściową. Dziedziniec dworu był brukowany, a sama brama najpewniej nie miała żadnych rozbudowanych urządzeń obronnych poza chodnikiem w koronie muru i ewentualnie jakimś nadwieszanym wykuszem. Wąskie skrzydło północne mieściło spiralną klatkę schodową zapewniającą dostęp do górnego piętra skrzydeł wschodniego i zachodniego. Piętro to najpewniej mieściło pomieszczenia mieszkalne i reprezentacyjne, natomiast przyziemie, wzorem innych średniowiecznych budowli tego typu, przeznaczone było na cele gospodarcze i magazynowe. Drzwi do spiżarni, osadzone w półkoliście zamkniętych portalach, były blokowane ryglami umieszczanymi w otworach w murze. Ich wnętrza przykryte były ciężkimi drewnianymi stropami, których konstrukcja osadzona była na kamiennych wspornikach i gurtach. W północno – zachodnim narożniku przyziemia skrzydła zachodniego mieściła się studnia.
Przebudowa zamku przez pierwszego earla Douglas sprzed 1384 roku, doprowadziła do przekształcenia całego dworu w okazałą wieżę mieszkalną o wymiarach 13,7 x 23,4 metra, utworzoną poprzez podwyższenie wszystkich murów obwodowych, zabudowanie dawnego dziedzińca i zadaszenie całości. Pierwotne wejście przesunięte zostało ze ściany południowej do nowego budynku bramnego, tworzącego ryzalit po zachodniej stronie głównego bloku wieży. Portal wejściowy o szerokości 1,5 metra i półkolistym zamknięciu umieszczony był na poziomie pierwszego piętra (na wysokości niecałych 4 metrów) i dostępny najpewniej przez drewniane, zewnętrzne schody, być może zaopatrzone w zwodzoną kładkę. Dodatkowym zabezpieczeniem była opuszczana w prowadnicach brona, za którą znajdowała się kolejna, dzięki czemu po podniesieniu i opuszczeniu pierwszej można było odciąć w korytarzu bramnym grupę napastników.
Główna część wieży mieściła w przyziemiu trzy duże komory (dwie skrajne powstałe z dawnych skrzydeł dworu i środkową będącą dawnym dziedzińcem). Układ pierwszego i drugiego piętra nie jest już znany, przypuszcza się jedynie, iż zajmowane były przez dwie okazałe komnaty, po jednej na każdej z górnych kondygnacji (podobnie jak na zamku Dundonald). Niższa pełniłaby funkcję „dolnej auli” do przyjmowania mniej ważnych interesantów i do skupiania codziennego życia mieszkańców, wyższa zaś byłaby przeznaczona dla najważniejszych gości i lorda zamku. Na najwyższej, czwartej kondygnacji musiały się mieścić komnaty mieszkalne earla i jego rodziny. Komunikację pionową zapewniała klatka schodowa z wcześniejszego okresu, włączona w mury wieży. Sięgała ona jednak tylko pierwszego piętra, wyżej natomiast musiały prowadzić wewnętrzne drewniane schody.
Najprawdopodobniej szczupłość przestrzeni mieszkalnej (zajętej przez aż dwie aule) doprowadziła do rozbudowy pierwotnej wieży mieszkalnej na początku XV wieku o trzy czworoboczne wieże narożne (czwarty narożnik, południowo – zachodni, zajmowany był przez ryzalit budynku bramnego). Mieściły one komnaty mieszkalne na piętrach oraz komory magazynowe w przyziemiu, a dodatkowo zapewniały funkcję flankującą dla głównego bloku wieży. Nieliczne otwory okienne i strzeleckie dolnej partii budowli były rozmieszczone nieregularnie, natomiast górne części zamku przebito większymi otworami, rozmieszczonymi bardziej symetrycznie. Elewacje górnej kondygnacji całego założenia obiegał drewniany ganek hurdycji, podwieszany na masywnych belkach osadzanych w kwadratowych otworach w murze, dostępny licznymi otworami wejściowymi z większości pomieszczeń zamku na tej kondygnacji. Obecność ganków spowodowała konieczność wybudowania dwóch charakterystycznych dla Hermitage kamiennych arkad: jednej po stronie wschodniej, drugiej od zachodu. Wypełniały one przestrzeń pomiędzy narożnymi wieżami, tak iż ganków nie trzeba było prowadzić wieloma załamaniami, lecz prostymi odcinkami. W późniejszym okresie XV wieku hurdycje zostały porzucone, wejścia do niej zamurowano w trakcie zakładania sklepień w górnych kondygnacjach, a funkcje obronne przejęło kamienne już przedpiersie z krenelażem, osadzone na wystających z lica muru konsolach. Ochraniało ono obronną galerię, za którą najpewniej znajdowały się typowe dla szkockich wież mieszkalnych poddasza, zwieńczone dwuspadowymi dachami.
Wieża południowo – wschodnia zwana była Studzienną od umieszczonej w przyziemiu studni, ważnej dla codziennego funkcjonowania i na wypadek oblężenia. Wiodły do niej z wyższych kondygnacji wąskie schody o szerokości 0,6 metra, a naprzeciwko w ścianie północnej znajdowała się furta wypadowa, zamykana ryglem i broną opuszczaną w prowadnicach z górnego piętra. Prawdopodobnie dzięki temu ze studni mogli też korzystać mieszkańcy podzamcza, czy pracujący na zewnątrz robotnicy. Na wyższym piętrze mieściła się komnata mieszkalna z latryną, częściowo osadzoną w grubości muru, a częściowo podwieszaną na kamiennych konsolach.
Wieża północno – wschodnia pełniła rolę więzienia, które mieściło się w ciasnym loszku na najniższej kondygnacji. Nawet jak na średniowieczne standardy był on wyjątkowo ciężkim do przebywania miejscem – całkowicie ciemnym, bez otworu wentylacyjnego i bez otworu na nieczystości. Więźniów o wyższym statusie przetrzymywano w celi na pierwszym piętrze, gdzie mieli oni już dostęp do latryny osadzonej w ścianie północnej i słonecznego światła. Pomieszczenie to dostępne było z auli głównej części wieży zakręcającym korytarzem w grubości muru.
W nieco późniejszym okresie XV wieku budynek bramny powiększony został do formy czwartej narożnej wieży, która poprzez przedłużenie ku południowi osiągnęła największe rozmiary. Mieściła ona pięć kondygnacji wysokości, przy czym wszystkie rozdzielone były drewnianymi stropami. Najniższa zajmowana była przez osiąganą schodami kuchnię (od której otrzymała nazwę wieży Kuchennej), zaopatrzoną w piec chlebowy, palenisko, stojak na kocioł i odpływ na odpadki. Trzy wyższe kondygnacje mieściły ogrzewane kominkami komnaty mieszkalne, przy czym drugie i trzecie piętro dodatkowo zaopatrzono w latryny z kanałami na nieczystości skierowanymi ku kamiennej komorze, zapobiegającej unoszeniu się odoru.
Zamek otoczony był z trzech stron fosą o szerokości około 15 metrów i głębokości nieco ponad 3,6 metra, przy czym na północy przekop był o metr głębszy i szerszy o około 3 metry. Z czwartej, południowej strony zabezpieczeniem była rzeka, oddzielona od zamku przekopem i wąskim pasem ziemi o charakterze grobli. Po wewnętrznej stronie fosy usypane były ziemne obwałowania, najpewniej w średniowieczu zwieńczone jakąś formą palisady lub częstokołu.
Stan obecny
Zamek dzięki przeprowadzonym na czas pracom remontowym znajduje się dziś w stanie bardzo dobrze zachowanej trwałej ruiny z pełnymi murami obwodowymi, choć bez zniszczonych podziałów wewnętrznych w głównym bloku, w wieży południowo – zachodniej i w wieży północno – wschodniej. Warto także pamiętać, iż prawie cała ściana wschodnia środkowej części zamku (dawnej wieży mieszkalnej), powyżej pierwszego piętra jest efektem współczesnej odbudowy. Obecnie Hermitage znajduje się pod opieką organizacji Historic Scotland i jest udostępnione dla zwiedzających. W odległości około 400 metrów od zamku obejrzeć można fundamenty kaplicy zamkowej z XIV wieku.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Bridgland N., Hermitage Castle, Edinburgh 1996.
Durham K., Strongholds of the border reivers, Oxford 2008.
Lindsay M., The castles of Scotland, London 1995.
MacGibbon D., Ross T., The castellated and domestic architecture of Scotland from the twelfth to the eighteenth century, t. 1, Edinburgh 1887.
Tabraham C., Scotland’s Castles, London 2005.
The Royal Commission on the Ancient Monuments of Scotland, An Inventory of the Ancient and Historical Monuments of Roxburghshire, volume 1, Edinburgh 1956.