Historia
Pod koniec XIII wieku baronia Glengarnock należała do rodu Cuningham, którego przedstawiciele posiadali ją aż do pierwszej ćwierci XVII wieku. Murowany zamek wzniesiony został przez Cuninghamów w XV wieku. Prace budowlane zainicjować mógł William, wspomniany w dokumencie z 1438 roku lub jego wnuk, Humphrey Cunningham z Glengarnock, żyjący pod koniec XV wieku i na początku XVI stulecia. W 1527 roku miejscowym lairdem był niejaki William z Glengarnock, znany z wielu lokalnych zatargów międzyklanowych i poległy w bitwie z Anglikami pod Pinkie Cleugh w 1547 roku. Jego następcą był John Cunningham, żyjący do 1596 roku, być może prowadzący prace budowlane nad rozbudową zamku. W 1602 roku jeden z kolejnych właścicieli Glengarnock o imieniu James, zamieszany był w morderstwo, po którym uciekać musiał do Irlandii. Na skutek tego zamek sprzedany został w 1609 roku Georgowi Erskine z Buchan i jego następcom. W 1669 roku Glengarnock wróciło co prawda w ręce Cuninghamów, lecz prawdopodobnie zamek na przełomie XVII i XVIII wieku był już opuszczony i zrujnowany.
Architektura
Zamek usytuowano na krawędzi długiego i wąskiego cypla wbijającego się w zakole rzeki Garnock. Ku jej dolinie stoki cypla opadały bardzo stromymi i wysokimi na około 18 metrów skarpami, zapewniając ochronę z trzech stron. Tak ukształtowany teren jedyną drogę dostępu do zamku posiadał od strony wschodniej, gdzie wąską szyję przecięto poprzecznym przekopem o szerokości około 8 metrów i głębokości 4 metrów.
Głównym elementem zabudowy zamku był czworoboczny w planie donżon, umieszczony w najbezpieczniejszym miejscu, tuż przy zachodniej skarpie. Posiadał on długość 13,9 metrów, a szerokość 9,6 metra. Jego najniższa kondygnacja była sklepiona kolebką i najpewniej pełniła jedynie funkcję spiżarni, gdyż aż trzy z czterech ścian pozbawione były jakichkolwiek otworów. Także pierwsze piętro przykryto sklepieniem, przy czym wyróżniało się ono znaczną wysokością (około 6 metrów). Musiało pełnić rolę reprezentacyjnej auli, pomieszczenia dziennego w którym skupiało się dzienne życie mieszkańców Glengarnock i najważniejsze wydarzenia jakie miały miejsce na zamku. Jej oświetlenie zapewniało półkoliście zamknięte okno w ścianie zachodniej z widokiem na rzekę oraz dwa dodatkowe otwory w ścianie południowej. Kominek musiał znajdować się w murze wschodnim, od strony dziedzińca. Wejście prowadziło poprzez drzwi w ścienia północnej, a w murze południowo – zachodnim mieściła się klatka schodowa wiodąca na górę. Nie wiadomo czy donżon posiadał jeszcze jedną, najwyższą kondygnację (np. w formie typowych dla Szkocji murowanych poddaszy), jeśli tak to musiała ona być przeznaczona na pomieszczenia mieszkalne. Jeśli budynek był jedynie dwukondygnacyjny, to schody prowadziły na górną galerię obronną, zapewne ukrytą za przedpiersiem i krenelażem.
Dwa narożniki donżonu (południowo – wschodni i północno – zachodni) połączone były z kurtynami muru, otaczającymi nieregularnym kształtem nieduży dziedziniec. W jego obrębie do wewnętrznych ścian murów po stronie północnej i południowej przystawiono dwukondygnacyjne zabudowania gospodarcze i pomocnicze, pozostawiając wąskie przejście do bramy w części wschodniej. Jako, iż w murze wschodnim na wysokości około 3 metrów znajdowała się wnęka ścienna, przypuszczać można, iż brama pierwotnie posiadała budynek bramny. Był on flankowany dwoma bartyzanami, osadzonymi na murze w narożnikach na obłych konsolach. Mniejsza furta, prawdopodobnie służąca do ewentualnej ucieczki po stromych skarpach, znajdowała się w części zachodniej.
Po południowej stronie dziedzińca usytuowany był czworoboczny budynek kuchni. Jego przyziemie zwieńczono sklepieniem kolebkowym, a wejście od strony zachodniej, skierowane na donżon, można było blokować ryglem. Oświetlenie kuchni zapewniało wysoko przeprute okno południowe oraz małe ostrołukowe okno skierowane na dziedziniec. Palenisko usytuowano w ścianie wschodniej, przy czym było ono nieco mniejsze niż zazwyczaj spotykane w zamkowych kuchniach w Szkocji. Po jego przeciwnej stronie prawdopodobnie znajdował się odpływ na nieczystości, skierowany w stronę rzeki.
Stan obecny
Do dnia dzisiejszego zachowały się zrujnowane mury donżonu dochodzące do 12 metrów wysokości, z zagrzebaną w ziemi i niedostępną najniższą kondygnacją. Pozostałe zabudowania gospodarcze oraz dawny mur obronny zostały ciężej doświadczone przez upływ czasu, widoczne są głównie w postaci niewielkich kamiennych reliktów i zasypanych dolnych kondygnacji, choć wschodnia część muru w niektórych partiach dochodzi do wysokości przedpiersia wraz z konsolami dawnej bartyzany. Teren zamku jest ogólnodostępny, choć mocno zarośnięty roślinnością i pokryty gruzem ze zniszczonych zabudowań.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Coventry M., The castles of Scotland, Prestonpans 2015.
MacGibbon D., Ross T., The castellated and domestic architecture of Scotland from the twelfth to the eighteenth century, t. 3, Edinburgh 1889.
Strona internetowa canmore.org.uk, Glengarnock Castle.
Strona internetowa thecastleguy.co.uk, Glengarnock Castle.