Historia
Wieża mieszkalna Glenbuchat wzniesiona została około 1590 roku z przeznaczeniem na siedzibę Johna Gordona z Cairnborrow i jego świeżo poślubionej drugiej żony, Helen Carnegie. Gordon zamieszany były w morderstwo w Donbristle w 1592 roku, a Glenbuchat zajęte zostało czasowo przez królewskie wojska w czasie buntu z 1594 roku.
Bezpośredni potomkowie Johna Gordona i Helen zamieszkiwali w Glenbuchat przez ponad sto lat. Ich synowie John i Adam zostali co prawda wydziedziczeni w 1623 roku, co sprowokowało Adama do uwięzienia matki w Glenbuchat na okres miesiąca, ale wieża była w posiadaniu ich potomków aż do 1701 roku, kiedy to miejscowe dobra przejęła inna gałąź rodu. Wieżę kupił wówczas John Gordon z Knockespock, dla swego syna zwanego Old Glenbucket, zaprzysiężonego monarchisty i zwolennika sprawy jakobickiej. W jego czasach przeprowadzono przebudowę wnętrz wieży, lecz i tak po śmierci Johna Gordona w 1738 roku Glenbuchat zostało sprzedane, zapewne z powodu nie odpowiadania wymogom nowożytnych warunków mieszkaniowych.
Po raz ostatni wojska obsadziły Glenbuchat w 1745 roku, w czasie powstania jakobickiego, mającego na celu przywrócenie do władzy dynastii Stewartów. Ówczesny właściciel wieży, lord Braco, z pewnością w niej nie mieszkał, a co najwyżej podnajmował dzierżawcom. Ostatecznie najdalej do początku XIX wieku została ona całkowicie opuszczona. W 1901 roku przeprowadzono pierwsze prace remontowe wieży, które zabezpieczyły ją w formie trwałej ruiny.
Architektura
Glenbuchat usytuowano na wzniesieniu górującym na doliną rzeki Don na południowym – wschodzie, do której od północnego – wschodu wpadał mniejszy potok Water of Buchat. Budowla otrzymała popularny w Szkocji układ na planie litery Z, składający się z głównego, środkowego, czworobocznego bloku o wymiarach 14 x 11 metrów, do którego narożników przystawiono mniejsze skrzydła: północno – wschodnie o wielkości 7,3 x 7 metrów i południowo – zachodnie mające 7,3 x 6,7 metra. Po stronie północnej w kątach utworzonych przez boczne skrzydła z głównym blokiem wieży wstawiono cylindryczne wieżyczki, obie nadwieszone w charakterystyczny sposób, nie za pomocą najczęściej używanych półkolistych konsol, lecz znanymi z terenów Francji wtopionymi w mur arkadami. Z powodu późnej daty powstania wieży mieszkalnej zrezygnowano już z górnych galerii obronnych. Wszystkie trzy główne elementy wieży przykryto dwuspadowymi dachami opartymi na schodkowych szczytach, funkcje strażniczo – ostrzegawcze pozostawiając jedynie dwóm narożnym wykuszom – bartyzanom: półkolistemu w narożniku północno – wschodnim i czworobocznemu w narożniku południowo – zachodnim.
Obronność wieży spoczęła na licznych otworach strzeleckich przeprutych na poziomie przyziemia, które dzięki licznym załamaniom murów mogły flankować prawie każdy z kierunków, a zwłaszcza osadzone w kącie południowego skrzydła wejście. Na poziomie wyższych pięter elewacje przepruto już większymi otworami okiennymi o czworobocznych ościeżach utworzonych z obrobionych kamieni, w dużej części pozyskanych z ruin zamku Kildrummy. Sam portal wejściowy zamykany był żelazną kratą, charakterystyczną cechą szkockich wież mieszkalnych, zamykaną ruchem wahadłowym w odróżnieniu od opuszczanych bron.
Wewnątrz portal wejściowy otwierał się na niewielki przedsionek skrzydła południowego, połączony z klatką schodową oraz z głównym blokiem wieży i z załamanym, podsklepionym korytarzem, który zapewniał dostęp do dwóch otworów strzeleckich w skrzydle południowym. Parter środkowego skrzydła mieścił dwie mniejsze komory spiżarniane oraz większe pomieszczenie kuchenne w części wschodniej, wszystkie zwieńczone sklepieniami kolebkowymi, wszystkie z niezależnymi wejściami zapewnionymi przez podłużny korytarz połączony ze skrzydłem południowym. Skrajna komora zachodnia prawdopodobnie służyła jako piwniczka na wino, gdyż mieściła osobną wąską klatkę schodową prowadząca do auli na górze. Kuchnia natomiast wyposażona była w okazałe palenisko osadzone w ścianie wschodniej oraz odpływ ściekowy do wylewania nieczystości poza wieżę. W skrzydle północnym znajdowała się jeszcze jedna sklepiona kolebkowo komora gospodarcza.
Na poziomie pierwszego piętra po wyjściu z klatki schodowej skrzydła południowego osiągało się niedużą komnatę mieszkalną ogrzewaną kominkiem flankowanym przez dwie nisze ścienne. Także skrzydło północno – wschodnie zajmowane było na piętrze przez pomieszczenie mieszkalne, do którego miejscowy lord mógł przejść pragnąc odpoczynku od zgiełku auli, zajmującej całą przestrzeń piętra środkowego bloku wieży (na początku XVIII wieku podzielona została przepierzeniem na dwie izby). Ta duża sala dzienna oświetlana była pięcioma oknami, ogrzewana południowym kominkiem i przykryta (podobnie jak inne pomieszczenia na piętrach) drewnianym stropem. By skorzystać z latryny po ucztach w auli trzeba było przejść do komory w grubości muru komnaty północno – wschodniej. Drugie piętro wieży oraz poddasze mieściło liczne pomieszczenia mieszkalne przeznaczone dla rodziny miejscowego pana i jego służby. Większość z nich była ogrzewana kominkami, część posiadała w grubości murów latryny.
Stan obecny
Wieża Glenbuchat znajduje się obecnie w stanie zakonserwowanej, trwałej ruiny, z murami w większości zachowanymi do pełnej wysokości, choć niezadaszonymi. Wnętrza zostały częściowo przekształcone na początku XVIII wieku (przedzielenie auli ścianą działową, co spowodowało z kolei zamurowanie połowy pomieszczenia na dole, by było ono w stanie udźwignąć nowy ciężar). Zabytek znajduje się pod opieką Historic Scotland, dzięki czemu jest udostępniony bezpłatnie dla zwiedzających.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Coventry M., The castles of Scotland, Prestonpans 2015.
Lindsay M., The castles of Scotland, London 1995.
Tabraham C., Kildrummy Castle and Glenbuchat Castle, Hawick 2006.
MacGibbon D., Ross T., The castellated and domestic architecture of Scotland from the twelfth to the eighteenth century, t. 2, Edinburgh 1887.
Salter M., The castles of Grampian and Angus, Malvern 1995.
Tranter N., The fortified house in Scotland, volume IV, Aberdeenshire, Angus and Kinkardineshire, Edinburgh 1986.