Historia
Obronno – mieszkalna siedziba biskupia w Glasgow wzniesiona została przed 1258 rokiem, kiedy to po raz pierwszy pojawiła się w źródłach pisanych. W pierwszej połowie XV wieku rozbudowana została przez biskupa Johna Camerona o okazałą wieżę mieszkalno – obronną, czy też donżon, a następnie na początku XVI stulecia, około 1508 – 1522 roku przebudowana w czasach arcybiskupa Jamesa Betona, który sfinansował budowę muru obwodowego i baszt. Około 1540 roku, za urzędowania arcybiskupa Gavina Dunbara, wzniesiono nowy budynek bramny.
W pierwszej połowie XVI wieku zamek odgrywał dużą rolę w zmaganiach zwolenników reformacji i katolickich lojalistów wspierających Marię Stewart, królową Szkotów. Parokrotnie przechodził z rąk do rąk, między innymi w 1544 roku broniony był przed oddziałami regenta i earla Arran, Jamesa Hamiltona. Już w drugiej połowie tamtego stulecia zamek zaczął podupadać. Zajmował go wówczas francuski garnizon, oblegany w 1568 roku przez earla Argyll.
Zniszczenia wojenne i zaniedbania wymusiły w 1611 roku prace naprawcze zamku, prowadzone z inicjatywy arcybiskupa Spottiswoode. Nie podźwignęły one budowli na długo, gdyż w drugiej połowie XVII wieku znajdowała się ona, już jako własność szkockiej domeny królewskiej, w stanie ruiny. Całkowity zanik zamku związany był z wykorzystywaniem jego pozostałości jako darmowego źródła materiałów budowlanych w połowie XVIII wieku. Teren zamku zupełnie został oczyszczony w 1789 roku, choć narożna wieża i fragment muru obronnego przetrwały jeszcze do 1853 roku.
Architektura
Zamek biskupi usytuowany był po zachodniej stronie katedry, w bliskiej od niej odległości. Obwód jego murów obronnych otrzymał w planie kształt nieregularnego sześcioboku o wymiarach około 54,8 x 91,4 metry. Były one zwieńczone chodnikiem obronnym oraz blankowanym przedpiersiem osadzonym na wystających z zewnętrznego lica wspornikach, być może o funkcji machikuł. Północne i zachodnie załamania muru w narożnikach wzmocniono drobnymi, cylindrycznymi basztami oraz masywniejszą wieżą czworoboczną w narożniku południowo – zachodnim. Zwieńczona przedpiersiem z krenelażem na wystających wspornikach, narożnymi bartyzanami i dwuspadowym dachem poddasza, stanowiła mniejszą wersję głównej wieży mieszkalnej zamku. Z pewnością poza funkcjami obronnymi mieściła także pomieszczenia mieszkalne.
Wewnątrz obwarowań głównym elementem zamku w późnym średniowieczu była umieszczona w południowej części dziedzińca masywna, czworoboczna wieża mieszkalna, wolnostojąca, lecz położona bardzo blisko kurtyny muru. Miała wysokość czterech lub pięciu kondygnacji oraz zwieńczenie w postaci murowanego poddasza przykrytego dwuspadowym, szczytowym dachem, który pozostawiał miejsce na dookolną galerię obronną, ukrytą za przedpiersiem z krenelażem. Przedpiersie osadzono na wystających przed lico ścian wspornikach, ponadto cztery narożniki wieży zaopatrzono w obłe bartyzany, również podtrzymywane przez kamienne konsole.
Wejście do wieży – donżonu znajdowało się od strony północnej, czyli od strony dziedzińca, na poziomie pierwszego piętra, dokąd prowadziła zwodzona kładka, najpewniej poprzedzona jakąś formą przedbramia lub wysuniętego aneksu. Sam korytarz wejściowy zamykany miał być żelazną kratą, kraty znajdowały się też w oknach dolnych kondygnacji. Domyślać się można, iż wzorem innych budowli obronno – mieszkalnych tego typu, przyziemie donżonu zajmowane było przez sklepione komory gospodarcze (spiżarnie, kuchnie, magazyny), natomiast piętra przez komnaty mieszkalno – reprezentacyjne. Funkcjonowała tam między innymi aula biskupia, oświetlana podobno aż ośmioma oknami, ponad którą znajdowała się wielka, ogrzewana kominkiem komnata reprezentacyjna (ang. great chamber).
Wjazd do zamku znajdował się w narożnej południowo – wschodniej części obwodu, blisko ogrodzonego terenu katedry. Od około 1544 roku brama osadzona była w czworobocznym budynku z dwoma drobnymi, półkolistymi w planie basztami dostawionymi do zewnętrznej elewacji, flankującymi przepruty pomiędzy nimi przejazd. Obie baszty oraz sam budynek zwieńczone były podobnie jak kurtyny muru obronnego, blankowanym krenelażem wysuniętym przed lico ścian na konsolach. Po przebyciu przejazdu bramnego, w północnej części dziedzińca konie zostawić można było w usytuowanej tam stajni. Ponadto źródła pisemne wspominały o funkcjonowaniu na zamku murowanych budynków piekarni i kuchni oraz istniejącym już przed okresem reformacji ogrodzie.
Stan obecny
Zamek nie zachował się do czasów współczesnych. Obecnie na jego miejscu znajduje się skwer z kamieniem będącym niegdyś częścią biskupiej siedziby, oraz ze współczesną tablicą informacyjną o zamku. Relikty dawnych zabudowań ukryte są pod chodnikami, gdzie chowają się partie fundamentowe zamku. Odcinek muru utworzonego z kamiennych ciosów, przypuszczalnie pochodzący z XV-wiecznego donżonu, podobno zachował się w piwnicy centrum turystycznego. W pobliżu znajduje się gotycka katedra, jedna z najlepiej zachowanych średniowiecznych monumentalnych budowli sakralnych na terenie Szkocji.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Coventry M., The castles of Scotland, Prestonpans 2015.
Murray A.L., Preserving the Bishop’s Castle, Glasgow, 1688-1741, „Proc Soc Antiq Scot”, vol. 125/1995.
Murray, A.L., The Bishop’s Castle, Glasgow, 1598-1744, „Proc Soc Antiq Scot”, vol. 133/2003.
Salter M., The castles of the heartland of Scotland, Malvern 1994.