Historia
Wieża Gilnockie, znana także pod nazwą Hollows (Hollace, Hollis, Hollas), zbudowana została około pierwszej ćwierci XVI wieku przez rodzinę Armstrongów, jeden z wielu klanów angielsko – szkockiego pogranicza, które często wchodziły w konflikt z prawem i urządzały ciągłą wojnę podjazdową po obu stronach granicy. W 1523 lub 1528 roku wieża miała zostać spalona przez sir Christophera Dacre, angielskiego strażnika zachodnich marchii (Warden of the Western Marches), a w 1530 roku z rozkazu Jakuba V miano w jej pobliżu stracić bez sądu 50 przestępców. Odbudowana, wieża po raz kolejny mogła doznać zniszczeń na skutek angielskich podjazdów z lat 40-tych XVI wieku. Być może w trakcie jednego z remontów wzniesione zostało nowe przedpiersie z charakterystycznymi ozdobnymi konsolami. Nie wiadomo kiedy dokładnie wieża Gilnockie przestała pełnić funkcje mieszkalne i popadła w ruinę.
Architektura
Wieżę wzniesiono w dolinie rzeki Esk, blisko jednego z jej ostrych zakoli. Po północnej stronie teren w pobliżu budowli opadał stromymi i wysokimi skarpami ku rzece. Także na wschodzie stoki i koryto Esk zapewniały mieszkańcom wieży znaczne bezpieczeństwo. Na południowym – wschodzie, w odległości paruset metrów od wieży, do Esk wpadał nieduży strumień, natomiast najłagodniejsze podejście wiodło od strony zachodniej i południowo – zachodniej, choć na zachodzie tereny były podmokłe i bagniste.
Więżę zbudowano na planie niedużego prostokąta o długości 10,2 metra z północy na południe i 7,7 metra ze wschodu na zachód. Wysokość od poziomu gruntu do osadzonego na uskokowych konsolach przedpiersia wynosiła 12,2 metra, a kolejne 4,9 metra zajmowało murowane poddasze, przykryte dwuspadowym dachem opartym na schodkowych szczytach i pozostawiające miejsce na dookolną galerię obronną. Galeria ta, czy też chodnik obronny, ukryta była pierwotnie za przedpiersiem z krenelażem i czterema obłymi bartyzanami osadzonymi w narożnikach. Przez przedpiersie przebito odpływy rzygaczy pozbywających się nadmiaru wody deszczowej, rozmieszczone w dość regularnych odstępach. Charakterystycznym wyróżnikiem Gilnockie był wykusz z machikułami osadzony na południowym szczycie poddasza (przeciwny północy szczyt zajęty był przez komin).
Wewnątrz każdą z czterech kondygnacji oraz poddasze zajmowało jedno pomieszczenie. Na poziomie przyziemia była to sklepiona kolebkowo komora o wysokości 3,2 metra, doświetlana obustronnie rozglifionymi wąskimi otworami strzeleckimi, po jednym od południa, wschodu, zachodu i północy, oraz dodatkowym przebitym nad otworem północnym. Z powodu skąpego oświetlenia zapewne pełniła ona wyłącznie funkcje gospodarcze, na przykład służąc jako spiżarnia. Dostępna była z zewnątrz poprzez portal i mały przedsionek w południowo – zachodnim narożniku wieży, z którego można się także było dostać do osadzonej w grubości muru cylindrycznej klatki schodowej. Samo wejście zabezpieczone było drewnianymi, najpewniej wzmacnianymi okuciami drzwiami, oraz żelazną kratą, elementem charakterystycznym dla szkockich wież mieszkalnych (otwieraną wahadłowo, a nie opuszczaną jak brona).
Pomieszczenie na pierwszym piętrze o wymiarach 15,5 x 5 metra, podobnie jak wszystkie wyższe, przykryte było drewnianym stropem, osadzonym na wystających z wewnętrznych elewacji wspornikach. Oświetlały go dwa okna, przeprute w dłuższych ścianach i zaopatrzone we wnęki z kamiennymi siedziskami. Mniejszy otwór przepruto także w ścianie południowej, natomiast po stronie północnej umieszczono kominek (jeden z jedynie dwóch w całej wieży) flankowany przez dwie ścienne półki. Pomieszczenie to najpewniej służyło jako aula (hall), z pańskim stołem umieszczonym tuż obok kominka, pomiędzy dwoma głównymi oknami. Wyższe piętra musiały pełnić rolę bardziej prywatnych pomieszczeń mieszkalnych, za wyjątkiem poddasza, przeznaczonego dla służby lub na podręczny magazyn, choć warto zauważyć, iż powyżej drugiego piętra nie umieszczono już kominków.
Stan obecny
Wieża Gilnockie dzięki przeprowadzonej w 1978 roku odbudowie i renowacji, stanowi dziś znakomity przykład typowej budowli obronno – mieszkalnej anglo – szkockiego pogranicza z czasów schyłku średniowiecza. W trakcie prac remontowych budowlę ponownie zadaszono, wstawiono stropy pomiędzy kondygnacjami oraz dębowe drzwi do wszystkich pomieszczeń. W 2018 roku po przeprowadzeniu kolejnych prac renowacyjnych wieżę otwarto dla zwiedzających wraz z umieszczonym wewnątrz muzeum klanu Armstrongów (Clan Armstrong Centre). Niestety postanowiono udostępnić dla turystów dawny chodnik obronny przez co na miejscu zniszczonego przedpiersia wstawiono nowe brzydkie metalowe barierki.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Coventry M., The castles of Scotland, Prestonpans 2015.
Lindsay M., The castles of Scotland, London 1995.
MacGibbon D., Ross T., The castellated and domestic architecture of Scotland from the twelfth to the eighteenth century, t. 3, Edinburgh 1889.
The Royal Commission on the Ancient and Historical Monuments and Constructions of Scotland. Seventh report with inventory of monuments and constructions in the county of Dumfries, Edinburgh 1920.
Tranter N., The fortified house in Scotland, volume III, south-west Scotland, Edinburgh-London 1965.