Historia
Zamek Fraoch Eilean po raz pierwszy odnotowany został w źródłach pisanych w 1267 roku, w przywileju Aleksandra III dla Gillechrista MacNachdana, członka prominentnego rodu szlacheckiego. Z treści dokumentu nie wynikało jednak jednoznacznie czy zamek był już wówczas wybudowany, czy też dopiero planowano jego wzniesienie. Władca gwarantował fundusze na jego przyszłe naprawy oraz zastrzegał sobie jego wykorzystywanie w razie potrzeby. Budowa Fraoch Eilean najpewniej związana była z polityką Aleksandra konsolidacji oraz zabezpieczenia zachodniej części kraju, po jego przejęciu od Norwegów na mocy traktatu z Perth z 1266 roku.
Zamek Fraoch Eilean stanowił siedzibę rodziny Macnaughtonów, późniejszych wasali klanu Campbellów. W bliżej nieznanym okresie przeszedł na Campbellów z Inwerawe, lecz pod koniec średniowiecza został porzucony i popadł w ruinę. Jednak na początku XVII wieku wyspę ponownie zasiedlono, a północno – wschodnią część głównego budynku zamkowego odbudowano. Pozostała część, wciąż niezadaszona, zaczęła wówczas służyć za dziedziniec, do momentu gdy w późnych latach XVII stulecia nowożytną część budowli powiększono. W takiej ograniczonej formie zamek funkcjonował do około 1769 roku, kiedy to został ostatecznie porzucony. Przez cały nowożytny okres kolejni właściciele Fraoch Eilean należeli do różnych gałęzi klanu Campbellów.
Architektura
Zamek wzniesiono na jednej z małych wysp pośród północnych wód Loch Awe, w miejscu gdzie od północnego – zachodu swe szerokie ujście do jeziora miała rzeka Awe oraz przełęcz Pass of Brander. Wyspa o dłuższej osi na linii południowy – zachód, północny – wschód, w średniowieczu miała nie więcej niż 200 metrów długości i maksymalnie 120 metrów w najszerszym miejscu. Jej powierzchnia składała się z dwóch wyższych, skalistych punktów przedzielonych obniżeniem płaskiego terenu, z których zamek zajął szczyt większego wzniesienia, położonego po stronie północno – wschodniej.
Najstarszą budowlę z XIII wieku stanowił kamienny dom na planie prostokąta, usytuowany w otoczeniu mniejszych zabudowań pomocniczych konstrukcji drewnianej i wykonanej z torfu. Budynek murowany znajdował się we wschodniej części założenia, podczas gdy zachodnia część w późniejszym okresie tego samego stulecia obwiedziona została kamiennym murem o grubości około 1,3 metra (być może został on wzniesiony na miejscu starszych obwarowań drewnianych). Wjazd na uzyskany w ten sposób dziedziniec znajdował się po stronie południowej i flankowany był przez narożną, cylindryczną wieżę od południowego – zachodu. Kurtyny północna i południowa stykały się wschodnimi krańcami z budynkiem. Brama osiągalna była wąską ścieżką poprowadzoną stokiem skalistego wzniesienia, która prowadziła do położonej na południowym – wschodzie przystani. Łodzie przybijały w niej do utworzonego z dużych głazów molo oraz wprost do plaży, która z powodu wyższego niegdyś poziomu wód mogła znajdować się bliżej zamku. W zachodniej części przystani znajdował się budynek, przypuszczalnie przeznaczony dla łodzi, mający wymiary około 10,9 x 5,5 metra, wzniesiony z kamieni układanego bez użycia zaprawy.
Główny dom mieszkalny zamku był konstrukcją obszerną, otrzymał bowiem w planie wymiary 21,7 x 12,6 metra. Zachodnia i południowa ściana miały po 1,7 metra grubości, ale ściana północna, posadowiona na cokole, dochodziła do 2,1 metrów grubości, a wschodnia aż do 2,4 metra grubości na poziomie przyziemia. Tam znaczna szerokość potrzebna była do umieszczenia wewnątrz muru klatki schodowej, przy czym sam narożnik północno – wschodni wzmocniono dodatkowo przyporą. Budynek pierwotnie posiadał jedynie dwie kondygnacje, mogło także funkcjonować poddasze lub półpiętro przy jednym lub dwóch z krótszych boków budowli. Dom wzniesiono z dużych, układanych warstwami kamieni, łączonych mocną zaprawą wapienną, drewno natomiast wykorzystywano do budowy stropów pomieszczeń, klatek schodowych, a także nadproży okien i wejść.
Kondygnacja parterowa prawdopodobnie podzielona była na dwa główne pomieszczenia, gdyż od południa znajdowały się dwa otwory wejściowe. Każde z wejść zaopatrzone było w drzwi zamykane aż trzema ryglami, choć w wypadku drzwi wschodnich jedynie środkowy rygiel przebiegał przez całą ich szerokość, a pozostałe zapewne opierały się na jakiegoś rodzaju wspornikach przy drzwiach. Przyziemie przykryte było drewnianym stropem, opartym na długiej i grubej belce położonej wzdłuż głównej osi budynku, wspartej na wspomnianej poprzecznej ścianie działowej oraz być może na drewnianych słupach. Przyziemie oświetlały cztery okna, po dwa od południa i północy, wszystkie czworoboczne, z niewielkimi prześwitami. Układ wschodniej części budynku nie jest pewny, ale kolejne blokowane ryglem drzwi, umieszczone we wschodniej ścianie budynku, najpewniej dawały dostęp do małego przedsionka, a poprzez schody w grubości muru prowadziły z jednej strony w górę na piętro, a z drugiej w dół do lochu więziennego w narożniku północno – wschodnim. Cela była ciasna, o wymiarach 2,2 x 1,4 metra i wysokości jedynie 1,6 metra. Nie była oświetlona, posiadała jedynie latrynę w ścianie północnej. Wejście do niej zabezpieczały drzwi z trzema ryglami.
Piętro budynku stanowiła jedna duża sala o wymiarach 17,5 x 8,8 metra, zapewne o funkcji reprezentacyjnej auli. Możliwe, iż wzorem innych tego typu budowli jej wschodnia część oddzielona była drewnianą przegrodą i mieściła prywatną komnatę. Umieszczone od północy i południa okna o szerokości 0,9 metra wyposażono w boczne siedziska. Dwa takie okna znajdowały się w ścianie północnej, a jedno lub dwa w południowej. Co więcej w południowej ścianie mogło się także znajdować wejście z zewnątrz, poprzedzone drewnianymi schodami. W zachodniej części ściany północnej przejście do schodów w grubości muru najpewniej dawało dostęp na wieńczący budynek chodnik straży oraz być może na półpiętro lub balkon (wewnętrzny ganek) w zachodniej części auli. Dodatkowo w narożniku północno – wschodnim znajdowała się komora w grubości muru, doświetlana małym oknem, zapewne przeznaczona na latrynę. Co ciekawe nawet to okienko zamykane było okiennicą blokowaną ryglem. Jako, że nie pozostały żadne ślady po kominku, aula musiała być ogrzewana za pomocą centralnego, otwartego paleniska, z którego dym uchodził przez otwartą więźbę dachową dwuspadowego dachu.
Stan obecny
Mury głównego budynku zamkowego zachowały się w średniowiecznych partiach do wysokości około 4,6 metrów, choć ściana północna, położona na nieco niższym poziomie terenu, sięga nadal około 9 metrów wysokości. Kamienny mur otaczający dziedziniec widoczny jest dziś jedynie na południowym odcinku, gdzie sięga maksymalnie 3 metrów wysokości. Ruiny są ogólnodostępne, ale z powodu położenia na wyspie ciężko do nich dotrzeć.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Kirkhope J., Millar H.B., Fraoch Eilean, „Discovery Excav Scot”, Dundee 1964.
Salter M., The castles of western and northern Scotland, Malvern 1995.
The Royal Commission on the Ancient Monuments of Scotland, Argyll, An Inventory of the Ancient Monuments, volume II, Lorn, Edinburgh 1975.