Historia
Pierwszy kościół pod wezwaniem św. Marnoka w Fowlis Easter odnotowany został w źródłach pisanych w 1180 roku. Późnogotycki kościół parafialny w Fowlis Easter zbudowany został w 1453 roku z fundacji sir Andrew Graya z Fowlis i Aberdour, na miejscu starszej świątyni. Lord Gray ufundował także przy kościele kolegiatę, na początku XVI wieku składającą się z proboszcza i siedmiu prebend. Gruntowną renowację kościoła przeprowadzono w latach 1889 – 1890.
Architektura
Kościół otrzymał bardzo prostą formę, ale bogaty wystrój i detal architektoniczny. Wzniesiono go z szaro – niebieskich, dokładnie obciosanych kwadr, na planie wydłużonego prostokąta o wymiarach 26,8 x 8,5 metra, bez wydzielonego zewnętrznie prezbiterium. Część kapłańska wyróżniona została jedynie wewnątrz, poprzez przedzielenie korpusu lektorium.
Wejście do środka prowadziło od północy i południa do części nawowej po stronie zachodniej oraz pojedynczym portalem do części prezbiterialnej, wschodniej, od południa. Najbardziej okazałą formę otrzymał portal południowo – zachodni, profilowany, zamknięty łukiem półkolistym, ponad którym na dwóch rzeźbionych wspornikach sadzono arkadę uformowaną w ośli grzbiet, na górze którego zamontowano kamienny kartusz herbowy lorda Graya w postaci gotowego do skoku lwa i głowy łabędzia.
Wnętrze kościoła oświetlono dużym ostrołukowym oknem z czwórdzielnym maswerkiem, osadzonym w ścianie zachodniej, podobnym ale trójdzielnym oknem we wschodniej części ściany południowej i trzema wąskimi, lancetowatymi oknami południowymi, przy czym jedno z nich doświetlało nawę, jedno prezbiterium, a jedno, środkowe lektorium, którego górną kondygnację rozjaśniał jeszcze czworoboczny otwór południowy. Wszystkie okna lancetowate zwieńczono trójliściami. Nietypowo ścianę wschodnią przepruto jedynie niewielkim okrągłym otworem wypełnionym maswerkiem, natomiast od północy przepruto tylko jeden otwór okienny na wysokości lektorium.
Wewnątrz części prezbiterialnej, w ścianie wschodniej na północ od ołtarza umieszczono wysokie na ponad 1,5 metra, okazałe sakramentarium. Jego wnękę ścienną, pierwotnie zamykaną drzwiczkami, zwieńczono arkadą oślego grzbietu z bogato dekorowanymi, płaskorzeźbionymi pinaklami po bokach. Powyżej umieszczono płaskorzeźbione popiersie Chrystusa otoczone przez świętych lub anioły, a nad nimi osadzone na zdobionym gzymsie małe figurki Maryi Dziewicy i anioła trzymającego zwój z pozdrowieniem oraz dzban wypełniony liliami pośrodku.
Stan obecny
Kościół w Fowlis Easter należy do najlepiej zachowanych i najznamienitszych niewielkich średniowiecznych budowli parafialnych zachowanych w Szkocji do czasów współczesnych. Oprócz godnego uwagi portalu południowo – zachodniego i części maswerków okiennych, we wnętrzu przetrwały cztery późnogotyckie polichromowane panele ścienne, część dawnego lektorium (przeniesiona w inne miejsce, o pierwotnym miejscu przegrody świadczą masywne kamienne wsporniki w ścianach), część średniowiecznej chrzcielnicy, a przede wszystkim wspaniałe sakramentarium. Obecna więźba dachowa pochodzi z XIX wieku, kiedy to wymieniono starszą, być może jeszcze oryginalną.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Fawcett R., Scottish Medieval Churches, Edinburgh 1985.
MacGibbon D., Ross T., The ecclesiastical architecture of Scotland from the earliest Christian times to the seventeenth century, t. 3, Edinburgh 1897.
Salter M., The old parish churches of Scotland, Malvern 1994.