Historia
Nie wiadomo kiedy dokładnie wzniesiono kaplicę. Nastąpiło to albo w drugiej połowie XV wieku (na co wskazywałyby detale architektoniczne), albo na początku tamtego stulecia, jako że w 1426 roku papież miał przekazać pewną sumę pieniędzy na jej remont (o ile odnosiło się to do kaplicy w Holyrood). Teren na którym ją wzniesiono w średniowieczu prawdopodobnie należał do opactwa Kelso, lecz świątynia mogła być związana ze szpitalem św. Antoniego w pobliskim Leith, który także został ufundowany mniej więcej w tym okresie. Kaplica mogła być również powiązana z opactwem Holyrood, jako punkt postojowy dla zmierzających tam pielgrzymów lub jako miejsce odpoczynku dla odwiedzających święte źródła w parku Hoolyrood. Tych ostatnich było w okolicy aż siedem, a miejscowa ludność wierzyła w ich właściwości lecznicze. Nie bez znaczenia mogła być dobra widoczność kaplicy dla statków przepływających cieśniną Forth. Ostatni służący w niej kapłan odnotowany został w 1581 roku, najpewniej więc została opuszczona w niedługim czasie po rozpoczęciu w Szkocji reformacji.
Architektura
Kaplicę wzniesiono na wysokiej skalnej półce, na północno – zachodnim stoku wzgórza Whinny Hill, górującym od wschodu nad Edynburgiem, a od południa nad jeziorem St. Margaret’s Loch i dalej nad cieśniną Firth of Forth. Po wschodniej stronie kaplicy spłaszczenie terenu ograniczała stroma skała znana jako Dry Dam (Sucha Zapora), natomiast po stronie zachodniej teren opadał ku miastu trawiastym, lecz bardzo stromym zboczem. Jako, iż także północna część była trudno dostępna, jedyna w miarę dogodna droga do kaplicy prowadzić mogła od południa, w dół do niewielkiego wąwozu i dalej na zachód do Edynburga.
Kaplica była budowlą wzniesioną na planie prostokąta, jednonawową, salową o długości około 13,1 metrów i szerokości 5,5 metrów, przy ścianach grubości 0,9 metra. Po stronie zachodniej znajdowała się czworoboczna wieża o około 12 metrowej wysokości ze sklepionymi kondygnacjami skomunikowanymi za pomocą południowo – zachodniej spiralnej klatki schodowej. Pomieszczenie w przyziemiu dostępne było poprzez drzwi w północnej ścianie, obok których znajdowała się ścienna półka. Klatka schodowa wiodła do małej izby oświetlanej od północy przez nieduże okno, a następnie do pomieszczenia mieszkalnego, niegdyś ogrzewanego kominkiem (po którym pozostał jeden ze wsporników).
Nawa oświetlana była przez dwa wysokie okna od północy i prawdopodobnie przez podobne dwa otwory od południa. Przykrywało ją sklepienie krzyżowo – żebrowe wsparte na przyściennych profilowanych wspornikach, z których część dość topornie ozdobiono motywami roślinnymi. Sklepienie podzielono na trzy przęsła, przy czym zachodnie wchodziło już pod wieżę. We wschodniej części ściany północnej znajdował się schowek na kościelne precjoza, pierwotnie chroniony żelazną kratą, a po jego przeciwnej, południowej stronie znajdować się miała kamienna piscina.
Po południowo – zachodniej stronie kaplicy usytuowany był niski, murowany budynek wielkości 6,7 x 4 metry, niegdyś uważany za pustelnię, dziś identyfikowany raczej jako magazyn związany z kaplicą. Jego wschodnia ściana częściowo wkomponowana była w skalne podłoże i mieściła dwie ścienne półki. W pobliżu znajdowała się również naturalna, skalna szczelina zwana Jaskinią św. Antoniego, z której południowej części wypływało źródło.
Stan obecny
Kaplica znajduje się dziś w stanie zaawansowanej ruiny z zachowaną jedynie północną ścianą wieży sięgającą nieco ponad 9 metrów wysokości, częścią ściany zachodniej i niedużym fragmentem nawy. Wejście na jej teren nie jest niczym ograniczone. W pobliżu zobaczyć także można relikty wschodniej ściany budynku tzw. pustelni.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
The Royal Commission on the Ancient Monuments of Scotland, An Inventory of the Ancient and Historical Monuments of the City of Edinburgh with the Thirteenth Report of the Commission, Edinburgh 1951.