Historia
Zamek w East Wemyss, choć według tradycji wzniesiony miał zostać już we wczesnym średniowieczu przez tanów Fife z rodu MacDuff, to jednak jego budowa związana była najpewniej z przełomem XIV i XV wieku i miejscową rodziną Wemyss. W kolejnych latach przeszedł w drodze koligacji małżeńskich na własność Livingstonów, gdyż w 1492 roku Robert Livingstone of Drumry otrzymał potwierdzenie własności East Wemyss, wraz z mieszkalną budowlą obronną w której rezydować miał już jego ojciec William. W 1508 roku dobra sir Roberta podniesione zostały do rangi baronii. Córka sir Roberta niedługo później poślubiła sir Jamesa Hamiltona z Finnart, a następnie oboje w 1530 roku wymienili z Colvillami East Wemyss na baronię Ochiltree. Nowi właściciele przebudowali i powiększyli w XVI wieku swą siedzibę o drugą wieżę i dodatkowe zabudowania mieszkalno – gospodarcze. W 1630 roku zamek MacDuff powrócił w obręb dóbr rodu Wemyss, na skutek zakupienia przez Johna, lorda Wemyss of Elcho, lecz jeszcze przed końcem tamtego stulecia został opuszczony ze względu na zbyt skromne zdaniem właścicieli warunki rezydencjonalne.
Architektura
Zamek wzniesiono na nadbrzeżnym plateau, po stronie południowo – wschodniej opadającym do wód zatoki Firth of Forth wapiennymi klifami o ponad 30 metrach wysokości. Pierwotnie założenie składało się z murowanej czworobocznej wieży bramnej z przełomu XIV i XV wieku, być może włączonej w obwód obwałowań z XIII lub początku XIV stulecia. U schyłku średniowiecza zamek składał się już z dwóch czworobocznych wież, połączonych podłużnym skrzydłem i otoczonych obwodem nieregularnego w planie muru, dostosowanego do kształtu terenu. Mur obronny posiadał grubość 0,9 metra. Przepruty był licznymi otworami strzeleckimi o horyzontalnie wydłużonym kształcie, przystosowanymi do użycia broni palnej. Dodatkowo obydwa narożniki zachodnie (skierowane w stronę lądu) zaopatrzono w nieduże cylindryczne baszty, a w kurtynie południowo – wschodniej przepruto furtę prowadzącą do przystani i nadmorskich klifów, wewnątrz których znajdowały się dwie jaskinie. W późniejszym okresie po stronie wschodniej wybudowano kolejny mur obronny, wydzielający przy brzegu zewnętrzny dziedziniec.
Starsza z dwóch wież mieszkalnych, usytuowana po stronie północnej, wzniesiona została z charakterystycznego czerwonego piaskowca, na planie prostokąta wielkości 8,2 x 10,4 metra, o murach grubości 1,5-1,8 metra. Oryginalnie w przyziemiu wejście znajdowało się w ścianie zachodniej oraz w ścianie wschodniej, skierowanej ku morzu. Wieża pełniła więc rolę bramną, z przelotowym przejazdem, obok którego po stronie południowej usytuowano małą, podsklepioną komorę dla odźwiernego lub strażnika. Główne wejście do wieży początkowo znajdowało się na wysokości pierwszego piętra, od wschodu, w półkoliście zwieńczonym portalu. W pobliżu cylindryczna klatka schodowa wiodła do dwóch górnych kondygnacji, natomiast przyziemie ze względów bezpieczeństwa najpewniej nie posiadało bezpośredniego połączenia z górnymi piętrami. W XVI stuleciu zmieniono sposób wejścia do wieży i dobudowano przy północno – wschodnim narożniku czworoboczny aneks z murowanymi schodami, prostymi na poziomie najniższej kondygnacji, wyżej zaś przechodzącymi w spiralną klatkę schodową.
Najniższa kondygnacja wieży północnej pierwotnie jako jedyna przykryta była sklepieniami kolebkowymi, w odróżnieniu od zwieńczonych drewnianymi stropami auli na pierwszym piętrze i prywatnej komnaty mieszkalnej powyżej. W XV wieku reprezentacyjna aula na pierwszym piętrze przekształcona została w kuchnię, wyposażoną w kominek osadzony w murze zachodnim, półkę ścienną na północy i zlew przerobiony z dawnej latryny. Ponadto w XV lub XVI wieku zablokowano przejazd bramny, w celu utworzenia w przyziemiu spiżarni. W tym samym okresie pod sklepieniem przyziemia utworzono wydzielone drewnianym stropem półpiętro. Najwyższe piętra przypuszczalnie przez cały okres funkcjonowania wieży pełniły funkcję prywatnych komnat mieszkalnych.
Dobudowany w XVI wieku budynek środkowy mieścił w dolnej części sklepione pomieszczenia gospodarcze wraz z przejazdem bramnym oraz nową reprezentacyjną, okazałą aulę na pierwszym piętrze, przykrytą otwartą więźbą dachową. Wejście do niej prowadziło od strony wschodniej, czyli z kierunku głównego dziedzińca zamkowego, połączona była też z obiema wieżami. Wnętrze osiągalne było poprzez cylindryczną wieżyczkę komunikacyjną, postawioną na styku z wieżą południową. Łączyła ona kondygnacje obu budowli, zapewniając między innymi dostęp na galerię na szczycie budynku środkowego, ukrytą za krenelażem. Samo wejście do cylindrycznej wieżyczki ochraniał nadwieszony nad nim wykusz. Wieża południowa posiadała aż pięć kondygnacji, oświetlanych dużymi prostokątnymi oknami, mieszczących szereg komnat mieszkalnych. Jej przyziemie było podsklepione, zaś pierwsze piętro przykryte stropem i podzielone na dwa pomieszczenia. Podobnie wyglądały także wyższe kondygnacje wieży południowej.
Stan obecny
Do dnia dzisiejszego przetrwały ruiny wieży południowej wraz z przyległą do niej cylindryczną wieżyczką komunikacyjną. Sama wieża zachowała mury z trzech stron, bez ściany wschodniej, widocznej jedynie na poziomie dolnej kondygnacji. Wieża północna, narożna baszta i fragmenty muru obronnego, choć jeszcze pod koniec XIX wieku znajdowały się w formie zaawansowanej, lecz dobrze widocznej ruiny (wieża północna sięgała do poziomu trzeciej kondygnacji), to dziś pozostały po nich jedynie porozrzucane gdzieniegdzie kamienne, wyjątkowo skromne relikty.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Coventry M., The castles of Scotland, Prestonpans 2015.
MacGibbon D., Ross T., The castellated and domestic architecture of Scotland from the twelfth to the eighteenth century, t. 4, Edinburgh 1892.
Salter M., The castles of the heartland of Scotland, Malvern 1994.
The Royal Commission on the Ancient and Historical Monuments and Constructions of Scotland. Eleventh report with inventory of monuments and constructions in the counties of Fife, Kinross, and Clackmannan, Edinburgh 1933.