Historia
Miejscowe dobra zaczęły pojawiać się w źródłach pisanych w drugiej połowie XIII wieku, będąc w posiadaniu klanu MacKinnon, którzy według tradycji otrzymać je mieli od króla Aleksandra III w nagrodę za męstwo okazane w bitwie pod Largs. Pierwszy znany przywilej (charter) dla Dunure wydano w 1256 roku. W XIV wieku okoliczne dobra znajdowały się w rękach klanu Kennedy z Carrick, którego przedstawiciele wznieśli kamienną wieżę mieszkalną zwaną Dunure (Dunoure), oznaczającą „warownię pośród cisowych drzew”. Jej pierwszym znanym właścicielem był John de Kennedy, który otrzymał królewskie nadanie w 1357 roku.
W XV wieku ród Kennedy osiągnął znaczną pozycję. Część z jego przedstawicieli otrzymała tytuły lordowskie oraz została wyróżniona jako earlowie Cassilis, a sir Gilbert Kennedy z Dunure ożenił się nawet z Marią Stewart, córką króla Roberta III. Ranga zamku była wówczas na tyle duża (albo uważany był on za neutralną siedzibę), iż w 1427 roku odbyły się w nim obrady reprezentanta króla Jakuba I, Jamesa Campbella z Johnem Mor MacDonaldem, stronnikiem earla Ross i lorda Isles. W ich trakcie doszło do konfliktu zakończonego zabójstwem Johna MacDonalda. Co prawda król odciął się od występku Campbella, jednak i tak oburzeni MacDonaldowie w jego następstwie zbrojnie wystąpili przeciwko Koronie. Sam zamek Dunure nie brał udziału w tych zmaganiach.
W 1563 roku w Dunure zatrzymała się królowa Maria Stewart w trakcie jej podróży do opactwa Glenluce. Dwa lata później czwarty earl Cassillis porwał i uwięził w Dunure Alana Stewarta, opata komendatoryjnego klasztoru Crossraguel, a następnie w zamkowym lochu torturował go, chcąc wymusić własność klasztornych ziem. Podobno przypiekany na ruszcie Stewart zrzekł się praw do spornych dóbr, lecz w tym czasie lord Bargany, który także starał się o wpływy u opata, wysłał do Dunure nieduży oddział zbrojnych, którzy zdołali co prawda przeniknąć do głównej wieży, lecz zostali w niej sami oblężeni przez ludzi Kennedych. Właściciele musieli wówczas rozpocząć oblężenie swojego własnego zamku. W trakcie walk atakujący mieli próbować podkopów, a obrońcy demontowali część krenelażu, z którego kamienie zrzucali na oblegających. Ostatecznie o uwolnieniu Alana Stewarta przesądziło pojawienie się większych sił lorda Bargany. Spór przeniósł się później do sądu, zamek natomiast trzeba było odbudować ze zniszczeń spowodowanych przez jedyne w jego historii oblężenie. Earl Cassillis zatrzymał co prawda wymuszone bezprawnie ziemie, musiał jednak do końca życia wypłacać okaleczonemu Stewartowi pensję.
W XVII wieku Dunure wciąż stanowiło siedzibę rodu Kennedy. Dzieje zamku z okresu ówczesnych konfliktów wewnętrznych i wojen z Anglią nie są znane, jedynie lokalna niepotwierdzona tradycja pozostawiła przekazy, iż miał być spalony i spustoszony. W drugiej połowie tamtego wieku budowla z pewnością podupadła, a w 1696 roku opisywana była już jako opuszczona ruina. Stan zamku z pewnością pogorszyła rozbiórka w celu pozyskania materiałów budowlanych, być może rozpoczęta już w czasach inwazji wojsk Cromwella na Szkocję.
Architektura
Najstarszą cześć zamku wzniesiono na skalistym, niedużym cyplu, opadającym na północnym – zachodzie pionowymi ścianami ku plaży i wodom Firth of Clyde. Usytuowano tam XIV-wieczną, trójkondygnacyjną, prostokątną w planie wieżę mieszkalną o wymiarach około 11,3 x 6,1 metra i ścianach grubych na około 1,5 metra, usytuowaną dłuższymi ścianami w poprzek cypla. Prawdopodobne jest, iż wieża ta wchłonęła część murów ze starszej, najpewniej jeszcze XIII-wiecznej budowli, wzniesionej nieco bardziej na południe (być może był to mur kurtynowy odcinający dostęp do wierzchołka cypla). W XIV wieku powstał również czworoboczny ryzalit po stronie południowej, mieszczący główne wejście do zamku.
Na przełomie XIV i XV wieku wieżę mieszkalną poddano gruntownej przebudowie, przedłużając o nieregularną część w północno – zachodniej części cypla, dostosowaną kształtem do formy terenu. Dwie dolne kondygnacje budowli zostały wówczas zasklepione, a góra zwieńczona dachem siodłowym. Nieco później, na przestrzeni XV wieku, ryzalit południowy został powiększony od strony zachodniej, a całość powstałego w ten sposób budynku o wymiarach 11,2 x 8,5 metra zwieńczono przedpiersiem z krenelażem i machikułami. Podobną formę otrzymała w tym czasie także główna wieża mieszkalna, z racji ukształtowania terenu położona nieco wyżej niż budynek południowy. Ten ostatni wewnątrz otrzymał wówczas we wschodniej części (dawnym ryzalicie) proste, dwukrotnie zakręcające schody, zakończone małym mostem zwodzonym przerzucanym nad szczeliną o 2 metrach szerokości i 4,5 metrach głębokości. W pobliżu wjazdu do zamku, a więc najpewniej w skrzydle południowym, znajdować się również miała kaplica, a zewnętrzną strefę obrony stanowiła przekopana w poprzek sucha fosa.
Wieża mieszkalna, czy też donżon po przebudowie z XV wieku mieścił na poziomie przyziemia pięć lub sześć pomieszczeń, rozdzielonych mniej więcej centralnie poprowadzonym, sklepionym korytarzem. Dwie małe i wąskie komory znajdowały się w części wschodniej, trzy większe pomieszczenia zajmowały natomiast część zachodnią, przy czym największe pomieszczenie północno – zachodnie mogło być ewentualnie dzielone na dwie izby. Wszystkie pomieszczenia przykryte były sklepieniami kolebkowymi i najpewniej pełniły funkcje gospodarcze, lecz dopływ światła słonecznego zapewniona miała jedynie część zachodnia przyziemia. Ogrzewanie funkcjonowało jedynie w skrajnej izbie północno – zachodniej, w której zainstalowano niewielki kominek. Na poziomie pierwszego piętra wieży z pewnością mieściła się aula, czyli główna komnata reprezentacyjna zamku, w której koncentrowało się życie dzienne, gdzie podejmowano gości, urządzano uczty i organizowano przyjęcia. O jej wyglądzie niewiele wiadomo poza faktem, iż ogrzewana była kominkiem oraz zaopatrzona w latryny, a oświetlenie pierwotnie zapewniały wąskie i wysokie ostrołukowe okna. Najpewniej podobnie wyposażone były komnaty prywatne znajdujące się na drugim piętrze.
W XVI wieku miała miejsce ostatnia poważna rozbudowa zamku, powiększonego od południa o wydłużone prostokątne skrzydło mieszczące kuchnię. Była to budowla o wymiarach w planie 11,2 x 5,6 metra, murach grubych na 1,1 metra i przykryciu w postaci dwuspadowego dachu opartego na dwóch szczytach przy krótszych bokach. Na poziomie przyziemia budynek mieścił dwa pomieszczenia w części zachodniej oraz podłużny korytarz w części wschodniej. Pomieszczenie południowe było piekarnią z piecem chlebowym w ścianie południowej, zaś komora północna była kuchnią z paleniskiem i odpływem ściekowym. Piętro budynku, oświetlane podobnie jak parter niedużymi czworobocznymi oknami, mieściło izby mieszkalne, najpewniej przeznaczone dla służby i pracowników.
Stan obecny
Zamek znajduje się dziś w postaci trwałej, zabezpieczonej po pracach archeologicznych ruiny, z której w najlepszym stanie przetrwało skrzydło XVI-wieczne oraz południowy budynek z XV stulecia. Wieża mieszkalna, czy też donżon posiada obecnie mury przyziemia oraz sięgającą połowy wysokości drugiego piętra ścianę północno – zachodnią. Zabytek udostępniony jest dla zwiedzających za niewielką opłatą.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Coventry M., The castles of Scotland, Prestonpans 2015.
Lindsay M., The castles of Scotland, London 1995.
MacGibbon D., Ross T., The castellated and domestic architecture of Scotland from the twelfth to the eighteenth century, t. 3, Edinburgh 1889.