Historia
Według tradycji Duntulm zbudowano na miejscu prehistorycznej celtyckiej warowni typu broch lub dun, mającej w epoce żelaza i we wczesnym średniowieczu nazywać się Dun Dhaibhaidh, czyli Fort Dawida. Od XI wieku Duntulm zajmowane było przez norweskich najeźdźców, którzy sprawowali kontrolę nad zachodnimi wyspami Szkocji do 1266 roku, do zawarcia układu z Perth, po którym tereny te powróciły w ręce szkockich władców i miejscowych klanów. Półwysep Trotternish, na którym znajdowało się Duntulm, zaczął wówczas przechodzić z rąk do rąk, będąc w posiadaniu przedstawicieli klanu MacDonaldów, lordów Isles, lub earlów Ross i ich wasali z rodu MacLeodów.
W 1476 roku władztwo klanu MacDonaldów nad zachodnimi wyspami zostało ukrócone przez szkockiego króla Jakuba III. Angus Og, nieślubny syn Johna MacDonalda, lorda Isles, nie mogąc się pogodzić z utratą dziedzictwa, wywołał bunt skierowany zarówno przeciwko ojcu, jak i królowi. W 1482 roku najechał półwysep Trotternish i zajął Duntulm, przyjmując samozwańczy tytuł lorda Trotternish. Gdy zmarł w 1490 roku, dobra i tytuły przejął jego wuj Hugh ze Sleat, pomimo posiadania słabych podstaw, co z kolei sprowokowało przedstawicieli klanu MacLeodów do upomnienia się o swoje ziemie. W 1498 roku Alasdair Crotach, ósmy wódz MacLeodów zajął część Trotternish, a parę miesięcy później, ze względu na konfiskatę mienia lorda Isles przez króla, reszta okolicznych ziem wraz z Duntulm przyznana została Torquhilowi MacLeod of Lewis.
W XVI wieku Trotternish wraz z zamkiem Duntulm wykorzystywane było przez szkockich królów do utrzymywania równowagi sił pomiędzy MacLeodami i MacDonaldami. Konflikt pomiędzy klanami z czasem na tyle się zaognił, iż w 1540 roku król Jakub V zgromadził flotę i pożeglował ku zachodnim wyspom. Z okazji tego wydarzenia zachowały się pierwsze bezpośrednie i pewne wzmianki o zamku Duntulm, który miał na monarsze wywrzeć swą siłą i warunkami mieszkalnymi bardzo dobre wrażenie. Po przybyciu do Duntulm, wówczas będącego w posiadaniu MacDonaldów ze Sleat, Jakub V przyjął przysięgę wierności od wodzów klanów i czasowo spacyfikował spory.
Pod koniec XVI i na początku XVII wieku konflikt o Trotternish pomiędzy dwoma głównymi klanami wysp wciąż miał miejsce, przez co Duntulm musiało często zmieniać właścicieli. W 1596 roku nadanie półwyspu otrzymał od szkockiego króla Donald Gorm Mor, ósmy wódz ze Sleat, natomiast w 1613 roku dla odmiany sir Rory MacLeod. Po paru jeszcze zmianach, ostatecznie w 1618 roku Trotternish przyznane zostało MacDonaldom, z zastrzeżeniem, że Donald Gorm Og, dziewiąty wódz klanu, wypłaci sir Roremu MacLeod finansową rekompensatę. Duntulm stało się wówczas jedną z głównych siedzib MacDonaldów na Skye, a w konsekwencji zamek poddano przebudowie, polepszającej warunki rezydencjonalne starej budowli (nowy budynek północno – zachodni). Duntulm było wykorzystywane do około 1732 roku, kiedy to porzucono go dla wygodniejszej rezydencji w Monkstadt. Niestety wraz z opuszczeniem zamku rozpoczęto jego rozbiórkę, w celu pozyskania materiałów budowlanych.
Architektura
Duntulm wzniesiono na skalistym, nadmorskim, bazaltowym cyplu, zabezpieczonym z trzech stron niedostępnymi skarpami o wysokości około 30 metrów. Jedyny dostęp do zamku prowadził od południowego – wschodu i tam też szyję cypla przecięto wykutym w skale przekopem o szerokości od 4,3 do 7,6 metrów oraz głębokości od 3 do 4,5 metra.
W niewielkiej odległości od suchej fosy, blisko zachodniej skarpy wzniesiono w XV wieku czworoboczną w planie wieżę mieszkalną. Miała ona cztery kondygnacje, w tym sklepione kolebkowo przyziemie i trzy piętra rozdzielone drewnianymi stropami. Zwieńczona była przykrytym dwuspadowym dachem, murowanym poddaszem, które w typowy dla szkockich wież mieszkalnych sposób pozostawiało miejsce na dookolną galerię obronną, ukrytą za masywnym przedpiersiem z krenelażem, osadzonym na wystających przed lico muru konsolach. Przynajmniej w dwóch lub trzech narożnikach przedpiersia umieszczono obłe bartyzany. Wnętrze pełniącego rolę kuchni przyziemia o wymiarach 4,7 x 5,5 metra i wysokości 2,4 metra, dostępne było stromymi kamiennymi schodami od strony północnego dziedzińca i doświetlane pojedynczym, niewielkim otworem przeprutym w ścianie południowej. Mała wnęka w przeciwnej ścianie północnej mogła być ścienną półką, a w południowo – wschodniej części pomieszczenia znajdował się komin paleniska. Piętro, wzorem innych budowli tego typu, zapewne zajmowała aula, czyli dzienna komnata reprezentacyjna, natomiast wyższe kondygnacje mieściły pomieszczenia mieszkalne.
Wieża mieszkalna dwoma narożnikami połączona była z obwodem murów obronnych o grubości od 2 do 2,5 metra, poprowadzonych wzdłuż krawędzi skarp cypla. W ich linii po stronie północnej umieszczono niedużą czworoboczną wieżę, mieszczącą w przyziemiu furtę, prowadzącą do skalnej rozpadliny i stromą drogą w dół do kamienistej plaży. Druga, cylindryczna wieżyczka ze sklepionym przyziemiem mogła się znajdować w narożniku północno – wschodnim, lecz najpewniej została obniżona w XVI stuleciu. Przeciwny, zachodni narożnik muru wzmocniony był czworoboczną niedużą wieżą, czy też bartyzaną o szerokości niewiele większej niż mur.
Prawdopodobnie na początku XVI wieku do północnej ściany wieży mieszkalnej dobudowany został niewielki, czworoboczny budynek o formie wieżowego ryzalitu. Miał on niewielkie wymiary wnętrza, około 3 x 3,5 metra i zapewne powiększał nieco przestrzeń mieszkalną głównej wieży. Najniższa kondygnacja dzielona była na dwie wąskie izby, z których jedynie wschodnia oświetlana była pojedynczym oknem, choć trochę światła przedostawać się mogło do izby zachodniej przez arkadę w ścianie działowej. Oddzielone drewnianym stropem, pierwsze piętro mieściło kominek przy ścianie północnej, a powyżej znajdowało się jeszcze jedno piętro i poddasze, przykryte dwuspadowym dachem na wysokości przedpiersia wieży głównej. Pod koniec XVI wieku wieżę i jej ryzalit przedłużono po stronie wschodniej o niewysoki budynek na planie prostokąta.
Stan obecny
Zamek pomimo, iż jeszcze u schyłku XIX wieku niektórymi ścianami sięgał prawie pełnej wysokości, na skutek zaniedbań i niszczących sił przyrody (wichura z 1990 roku zawaliła ostatnią wysoką partię muru), znajduje się dziś w stanie zaawansowanej ruiny, z murami o co najwyżej paru metrach wysokości. W najlepszym stanie widoczny jest północno – zachodni budynek z XVII wieku, wejść można do dolnej, sklepionej kondygnacji wieży mieszkalnej, przetrwały także spore fragmenty muru obwodowego, a całość godna jest polecenia choćby z uwagi na malownicze usytuowanie. Wstęp na teren zamku możliwy jest bez ograniczeń o każdej porze roku.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Coventry M., The castles of Scotland, Prestonpans 2015.
Miket R., Roberts D., The Medieval Castles of Skye and Lochalsh, Edinburgh 2007.
MacGibbon D., Ross T., The castellated and domestic architecture of Scotland from the twelfth to the eighteenth century, t. 4, Edinburgh 1892.
Salter M., The castles of western and northern Scotland, Malvern 1995.
The Royal Commission on the Ancient and Historical Monuments and Constructions of Scotland. Ninth report with inventory of monuments and constructions in the outer Hebrides, Skye and the Small Isles, Edinburgh 1928.