Historia
Dobra Duntreath początkowo były częścią hrabstwa (ang. earldom) Lennox. Przed 1364 roku podarowane zostały Murdochowi, synowi Malcolma, earla Lennox przez jego brata Donalda, również earla Lennox. Córka Murdocha o imieniu Isabelle odziedziczyła rodowe dobra, lecz w 1434 roku, po egzekucji earla Duncana, król Jakub I przekazał Duntreath swojemu szwagrowi Williamowi Edmonstonowi z Culloden, mężowi jego siostry, księżniczki Marii Stewart. W 1452 roku przekazanie Duntreath potwierdzone zostało przez Jakuba II, który uczynił z miejscowych dóbr wolną baronię. Zapewne niedługo później Edmonstonowie przystąpili do budowy wieży mieszkalnej, być może wzniesionej tuż obok starszej, jeszcze XIV-wiecznej budowli.
Na przełomie XVI i XVII wieku rodzina Edmonston rozbudowała Duntreath do formy wczesnonowożytnego zamku z zabudowaniami otaczającymi wewnętrzny dziedziniec. Już jednak pod koniec XVII stulecia zaczęły one popadać w zaniedbanie, a do ich całkowitej ruiny przyczyniło się wyprowadzenie właścicieli do Irlandii w 1740 roku. W 1783 roku Edmonstonowie powrócili do Szkocji, lecz dopiero po 1857 roku sir Archibald Edmonston postanowił odbudować Duntreath, przy czym w trakcie przekształceń, pod koniec XIX stulecia usunięto lub zmodernizowano większość zabudowań z XVI i XVII wieku.
Architektura
Wieżę wzniesiono w dolinie Strathblane, na północ od rzeki Blane Water płynącej na linii północny – zachód, południowy – wschód. Usytuowana została na płaskim terenie, zaczynającym się wznosić po jej północno – wschodniej stronie, gdzie rozciągały się wzgórza Strathblane Hills. Wieża otrzymała w planie kształt prostokąta o wymiarach 14,6 x 8,1 metra, mury o średniej grubości około 1,2 metra, oraz wysokość 11,8 metra do poziomu chodnika straży, a 15,8 metra do kalenicy dachu poddasza.
Wejście do wieży umieszczono na poziomie przyziemia po stronie południowo – zachodniej, w nietypowym dla szkockich wież mieszkalnych, wystającym przed lico murów na 1,2 metra czworobocznym ryzalicie – przedsionku, mieszczącym także biegnącą przez całą wysokość budynku klatkę schodową. Drzwi zabezpieczał standardowy zestaw żelaznej kraty i drewnianych wrót. Górę wieży zwieńczono murowanym poddaszem, charakterystycznym dla szkockich wież mieszkalnych schyłku XV wieku, które pozostawiało miejsce na dookolną galerię obronną, ukrytą za przedpiersiem z krenelażem, osadzonymi na wystających wspornikach.
Wewnątrz każdą kondygnację wieży podzielono na dwa pomieszczenia, skomunikowane pionowo za pomocą wspomnianej powyżej dużej cylindrycznej klatki schodowej osadzonej w południowym narożniku i mniejszej klatki schodowej w narożniku północnym. Tradycyjnie na poziomie przyziemia umieszczono sklepione kolebkowo pomieszczenia gospodarcze, natomiast na pierwszym piętrze reprezentacyjną aulę i komnatę prywatną, obie przykryte drewnianymi stropami. Przyziemie pierwotnie oświetlały wąskie, szczelinowe otwory, głęboko rozglifione do wnętrza i zaopatrzone w schodkowe nadproża. Okna na pierwszym piętrze były zapewne większe, a część z nich posiadała we wnękach kamienne siedziska. W ścianach komór przyziemia utworzono dość liczne otwory, prawdopodobnie pierwotnie służące do mocowania belek stropu półpiętra, wydzielającego dodatkową przestrzeń magazynową. Ogrzewane kominkami pomieszczenia mieszkalne znajdowały się na drugim piętrze, a na poddaszu izby dla służby lub załogi. Komnaty mieszkalne zaopatrzone były w latryny, w postaci nadwieszanych na zewnętrznej elewacji wykuszy.
Wieża w chwili powstania nie była budowlą wolnostojącą, lecz przylegała od zachodu do starszej konstrukcji, być może pochodzącej jeszcze z XIV wieku. Była to budowla na planie prostokąta, dość wysoka, gdyż posiadająca wspólną ścianę szczytową z wieżą do wysokości drugiej kondygnacji. Po wzniesieniu wieży mieszkalnej starszy budynek prawdopodobnie przekształcono na kaplicę.
Stan obecny
Wieża mieszkalna szczęśliwie uniknęła destrukcji w trakcie przebudowy z drugiej połowy XIX wieku, dzięki czemu, pomimo częściowych nowożytnych przekształceń (duże, prostokątne okna, odnowione przedpiersie i poddasze, zwieńczenie ryzalitu wejściowego, wystrój wnętrz), jest dziś dobrym przykładem mieszkalno – obronnej budowli ze schyłkowego okresu średniowiecza. Obecnie zabytek znajduje się w rękach prywatnych i wykorzystywany jest do organizacji imprez okolicznościowych.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Coventry M., The castles of Scotland, Prestonpans 2015.
Lindsay M., The castles of Scotland, London 1995.
MacGibbon D., Ross T., The castellated and domestic architecture of Scotland from the twelfth to the eighteenth century, t. 4, Edinburgh 1892.
Salter M., The castles of the heartland of Scotland, Malvern 1994.
The Royal Commission on the Ancient Monuments of Scotland, Stirlingshire, An Inventory of the Ancient Monuments, volume 1, Edinburgh 1963.