Historia
Zamek Dunollie wznieśli około połowy XV wieku przedstawiciele szkockiego klanu MacDougall. Wykorzystali oni wzgórze zasiedlone i obwarowane już w okresie wczesnego średniowiecza, miejsce na tyle ważne, iż pod nazwą Dun Ollaigh wspominane było w źródłach pisanych w 686, 698, 701, 714 i 734 roku. Po zniszczeniu w 698 roku przez Irlandczyków, Dunollie odbudować miał Selbach mac Ferchair, władca królestwa Dál Riata. Parokrotnie jeszcze później niszczona, warowna osada funkcjonowała do około X wieku. Po okresie przerwy Dunollie zasiedlono i ponownie ufortyfikowano pod koniec XII wieku, przez członków klanu MacDougall, lordów Lorn. Otrzymali oni Dunollie po śmierci w 1164 roku Somerleda, króla Isles. Przez kolejne sto lat byli jednym z najpotężniejszych klanów na terenie zachodniej Szkocji, z główną siedzibą na zamku Dunstaffnage. Szczęście odsunęło się od nich dopiero na początku XIV wieku, kiedy to związali się z opozycją przeciwko panowaniu Roberta I. W 1308 roku pozbawił on MacDougallów wpływów i większości terytoriów, choć Dunollie udało im się zatrzymać lub odzyskać w czasie panowania króla Dawida II.
W 1388 roku miejscowe dobra przeszły na Johna Stewarta z Innermeath, szwagra i męża kolejnych dwóch córek i dziedziczek Johna MacDougalla z Lorn. W rękach jego i jego potomków Dunollie pozostawało do połowy XV wieku. W 1451 roku John Stewart, lord Lorn, podarował Dunollie oraz większą część wyspy Kerrera kolejnemu Johnowi MacDougallowi, nie w prostej linii, ale potomkowi MacDougallów z Lorn. Prawdopodobnie odzyskanie rodowych włości wpłynęło na decyzję o budowie na miejscu starych obwarowań murowanej wieży mieszkalnej oraz obwodu muru obronnego. Ten ostatni w XVI stuleciu został częściowo przebudowany.
Dunollie od połowy XV wieku stanowiło główną siedzibę MacDougallów, którzy zachowali stanowiska i przywileje pomimo zastąpienia Stewartów jako zwierzchników władztwa (ang. lordship) Lorn w 1469-1470 przez Campbellów, earlów Argyll. Zamek użytkowany było do celów mieszkalnych przez cały niespokojny XVI i XVII wiek, z przerwą po zdobyciu przez markiza Argyll aż do przywrócenia majątku Johnowi MacDougall w 1661 roku. Czternaście lat później dziewiąty earl Argyll obsadził zamek garnizonem przeciwko klanowi MacLeanów, ale ostatecznie nie brał on udziału w działaniach wojennych. W 1715 roku kolejny John MacDougall, dwudziesty drugi właściciel Dunollie z tegoż rodu, utracił rodowe dobra z powodu udziału w buncie, lecz majątek i przebaczenie uzyskał jego syn Alexander. W czasach tego ostatniego MacDougallowie przenieśli się do wygodniejszej, nowożytnej rezydencji, a porzucony zamek popadł w ruinę.
Architektura
Zamek wzniesiono na niedużym cyplu wzgórza, wcinającym się w wody cieśniny rozdzielającej lądową część Szkocji od wyspy Kerrera. Szczyt wzniesienia górował nad lustrem wody około 21-24 metrami, posiadając strome stoki praktycznie z każdej strony za wyjątkiem północnej, gdzie podejście było nieco łagodniejsze. Droga dojazdowa do zamku wiodła od północnego – wschodu, a następnie prawdopodobnie wąwozem po stronie wschodniej, zmierzającym do przystani i nadbrzeża, który w odległości około 9 metrów od cypla został przegrodzony murem z kamienia łączonego zaprawą. Po stronie północnej zamek zabezpieczały ziemne obwałowania, przypuszczalnie powstałe jeszcze w okresie wczesnego średniowiecza.
W skrajnej, najbezpieczniejszej partii cypla wydzielono przestrzeń o wymiarach około 27,4 x 27 metrów, zajętą przez czworoboczny w planie dziedziniec obwiedziony kamiennym murem obronnym. W jego północno – wschodni narożnik wpisana została czworoboczna wieża mieszkalna, usytuowana w ten sposób, iż jej dwa narożniki skierowano ku północy oraz na wschód, poza obwód obronny, trzeci na południe, ku środkowi dziedzińca, a czwarty, zachodni, zintegrowano z murem obronnym. Dzięki temu wieża ustawiona była najbezpieczniejszą pozycją z dwoma narożnikami w stronę lądu, czyli z kierunku największego zagrożenia.
Mur obronny zamku posiadał znaczną grubość, dochodzącą od najbardziej zagrożonej strony północnej i wschodniej do 2,3 metra szerokości, podczas gdy południowo – wschodnia, poprowadzona wzdłuż krawędzi skarp część obwodu była cieńsza, od 0,6 do 1,5 metra. Na odcinkach gdzie był najgrubszy, mur mógł wieńczyć chodnik straży, włącznie z blankowanym przedpiersiem. Bramę umieszczono we wschodniej części, gdzie znalazł się portal bramny, zamykany na wrota blokowane ryglem osadzanym w otworze w murze. Ich ochronę zapewniał także nadwieszany na konsolach wykusz machikułowy. Ponadto drugie wejście o charakterze pomocniczej furty przepruto przez mur północny, tworząc tam wąski, dwukrotnie zakręcający w grubości kurtyny korytarz. Jego środkowa część była kontrolowana z dziedzińca przez rozglifiony do wnętrza otwór. Zabudowę wewnętrzną zamku tworzyły co najmniej trzy prostokątne w planie budynki o nieznanym czasie powstania i różnej wielkości, usytuowane przy murze obronnym w zachodniej i południowej części dziedzińca. Jeden z nich mógł pełnić funkcję kaplicy.
Wieża mieszkalna wzniesiona została na planie czworoboku o wymiarach 12 x 11,3 metra, wysokości około 15 metrów i grubości murów średnio 2,7 metra. Jej wnętrze podzielono na cztery kondygnacje (łącznie z poddaszem), przy czym każdą z nich stanowiła pojedyncza komnata. Przyziemie było jedynym sklepionym pomieszczeniem, resztę pięter rozdzielono drewnianymi stropami, podtrzymywanymi przez kamienne wsporniki. Pierwotne wejście do wieży znajdowało się jedynie na poziomie pierwszego piętra, w ścianie zachodniej. Wiodły do niego zewnętrzne drewniane schody lub ewentualnie drabina, a same odrzwia można było blokować ryglem. W późniejszym okresie, by ułatwić komunikację przepruto także wejście na poziomie gruntu dziedzińca, również po stronie zachodniej. Zaraz po przekroczeniu dolnego wejścia, z korytarza w grubości muru dostać się można było na szerokie na 0,6-0,9 metra schody, prowadzące na górne kondygnacje.
Sklepiona komora w przyziemiu o wysokości 4,2 metra oświetlana była jedynie dwoma otworami szczelinowymi od strony dziedzińca, mogła więc pełnić jedynie rolę spiżarni lub magazynu. Funkcje mieszkalne spełniać mogła komnata na pierwszym piętrze o wymiarach 6,7 x 6 metrów, oświetlana przez dwa większe okna od północy i wschodu oraz pośrednio przez mniejsze otwory przeprute na południu w korytarzu klatki schodowej oraz na północy w komorze mieszczącej latrynę. Ogrzewanie pierwszego piętra zapewniał nieduży kominek blisko narożnika południowo – wschodniego. Mieszkalne funkcje posiadało także drugie piętro wieży, mieszczące zapewne właściwą aulę, czyli komnatę reprezentacyjną. Posiadała ona podobny układ, lecz jej dwa okna był większe, zaopatrzone w boczne, kamienne siedziska, osadzone we wnękach przeprutych od wschodu i południa. Latryna znajdowała się w tym samym miejscu, natomiast kominek w auli umieszczono w pozbawionej okna ścianie północnej. Najwyższa kondygnacja, będąca zarazem poddaszem, mogła mieścić komnatę mieszkalną, choć brakowało w niej kominka, warunki mieszkalne byłyby więc w zimie surowe. Budowlę wieńczył typowy dla XV-wiecznych szkockich wież mieszkalnych chodnik obronny, ukryty za przedpiersiem z krenelażem i narożnymi obłymi bartyzanami.
Stan obecny
Do dnia dzisiejszego zachowała się wieża mieszkalna, wyremontowana w ostatnich latach z inicjatywy organizacji The MacDougall of Dunollie Preservation Trust, oraz fragmenty przyległego do niej muru obronnego, najlepiej widocznego po stronie północnej i wschodniej dawnego dziedzińca. W kurtynie wschodniej przetrwały pozostałości głównej bramy zamkowej, natomiast w kurtynie północnej część korytarza prowadzącego do furty. Zabytek udostępniony jest dla zwiedzających, włącznie z wnętrzami wieży mieszkalnej.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Coventry M., The castles of Scotland, Prestonpans 2015.
Lindsay M., The castles of Scotland, London 1995.
MacGibbon D., Ross T., The castellated and domestic architecture of Scotland from the twelfth to the eighteenth century, t. 1, Edinburgh 1887.
Salter M., The castles of western and northern Scotland, Malvern 1995.
The Royal Commission on the Ancient Monuments of Scotland, Argyll, An Inventory of the Ancient Monuments, volume II, Lorn, Edinburgh 1975.