Historia
Zamek Dundarg wzniesiony został w późnych latach XIII wieku, przy wykorzystaniu dużo starszych obwałowań z epoki żelaza. Obwarowania te prawdopodobnie wykorzystywane były także w okresie wczesnego średniowiecza, gdyż mogła do nich odnosić się wspominana w źródłach pisanych wzmianka o miejscu Cathair w pobliżu Abbordobor, podarowanym w drugiej połowie VI wieku przez mormaera Bedę Pikta szkocko-iryjskiemu świętemu Drostanowi. Nie wiadomo jednak czy powstała tam wówczas jakaś celtycka społeczność klasztorna.
XIII-wieczny zamek przypuszczalnie wzniesiony został z inicjatywy możnego rodu Comyns. W 1308 roku miały zniszczyć go wojska króla Roberta I, lecz został odbudowany przez angielskiego barona Henrego de Beaumont, co było też pierwszą wiarygodną i potwierdzoną informacją o średniowiecznym zamku. Henry wszedł w jego posiadanie za sprawą małżeństwa z Alice, dziedziczką ostatniego earla z rodu Comynów. W 1328 roku Robert I zgodził się przywrócić Beaumontowi wiele z utraconych w czasie wojny tytułów i przywilejów, między innymi wydając zgodę na odbudowę Dundarg, choć rok później, po śmierci króla, regent Randolph odmówił ich uznania. Z tego powodu Henry zaczął wspierać Edwarda Balliola, władcę podporządkowanego królowi Anglii. W czasie drugiej wojny o szkocką niepodległość Dundarg zajmowany był przez Anglików, przez co w 1334 roku obległa go szkocka armia. Walki te przeszły do historii głównie dzięki pierwszemu odnotowaniu na ziemiach Szkocji użycia broni palnej.
Odbudowę zamku przeprowadzono najpóźniej około połowy XVI wieku, z inicjatywy Johna, szóstego lorda Borthwick. Jego następca, siódmy lord Borthwick, w 1571 roku sprzedał baronię Aberdour wraz z Dundarg Patrickowi Cheyne z Esslemont. Dokument z 1600 roku potwierdzający odziedziczenie tych dóbr przez syna Patricka wspomniał wieżę i obwarowania Dundarg, a po raz kolejny odnotowane zostały one w 1630 roku, gdy Alexander Fraser z Pilorth przekazał zamek lordowi Forbes z Pitsligo. Zapewne niedługo później, około połowy XVII wieku, zabudowania zamku zostały porzucone. Przyczyny opuszczenia zamku nie są znane, być może spowodowane były zbyt surowymi warunkami mieszkalnymi jak na nowożytne standardy.
Architektura
Zamek wzniesiony został na długim na 80 metrów i wąskim cyplu, o maksymalnej szerokości jedynie 16 metrów. Cypel chroniły bardzo strome, prawie pionowe, skaliste skarpy, opadające z trzech stron do wód Morza Północnego. Te wysokie na prawie 20 metrów klify sprawiały, iż jedyna możliwa droga dojazdowa prowadziła od południa. Tam też wykorzystując starsze obwałowania odcięto cypel przekopem, przed którym trójkątny w planie teren być może funkcjonował jako podzamcze. Przed nim znajdował się jeszcze dłuższy, szeroki i zdwojony przekop.
Wewnętrzny przekop chronił wąskiej szyi wjazdowej oraz stojącej pośrodku niej czworobocznej wieży bramnej o zaokrąglonych narożnikach. Wieża połączona była z dwoma odcinkami muru obronnego, który biegnąc po krawędzi klifów otaczał cały cypel. Przejazd bramny flankowany był wnękami, a jego ściana czołowa przebita otworami strzeleckimi przystosowanymi do użycia broni palnej, co musiało stanowić efekt odbudowy i przebudowy zamku z połowy XVI wieku.
Wewnętrzną zabudowę zamku stanowiły co najmniej trzy nieduże budynki oraz jedna podłużna budowla usytuowana przy zachodnim murze, mniej więcej w połowie długości cypla. Ich rozwarstwienie chronologiczne niestety nie jest znane. Spośród zabudowań wyróżniał się jeden z budynków położonych w południowej części cypla, który jako jedyny zorientowany został dłuższą osią na linii wschód – zachód. Być może pełnił on rolę zamkowej kaplicy. Podłużny środkowy budynek, podzielony w przyziemiu na dwa pomieszczenia, mógł natomiast pełnić rolę auli (ang. hall), czyli komnaty reprezentacyjnej, połączonej z kuchnią lub komnatą prywatną.
Podzamcze o kształcie w planie litery D, zabezpieczono murem odcinającym poszerzoną część cypla od reszty lądu. W jego zachodniej części znajdowała się czworoboczna budowla wielkości wnętrza około 10 x 9 metrów, o masywnych murach sięgających 2 metrów szerokości, być może wieżowego charakteru. Na wschód od niej funkcjonowała zewnętrzna brama, być może flankowana przez dwie czworoboczne baszty.
Stan obecny
Zamek widoczny jest dziś jedynie w postaci niewielkich reliktów. Oprócz zarysowanych w terenie przekopów i fundamentowych partii murów, najlepiej zachowała się dawna wieża bramna, stojąca w niektórych partiach do wysokości paru metrów. Na terenie podzamcza znajduje się dziś współczesny budynek meiszkalny wzniesiony w okresie międzywojnia.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Coventry M., The castles of Scotland, Prestonpans 2015.
Fojut N., Love P., The defences of Dundarg Castle, Aberdeenshire, „Proc Soc Antiq Scot”, vol. 113, 1983.
MacGibbon D., Ross T., The castellated and domestic architecture of Scotland from the twelfth to the eighteenth century, t. 4, Edinburgh 1892.
Salter M., The castles of Grampian and Angus, Malvern 1995.