Historia
Wzgórze Dunadd zasiedlone było już w epoce żelaza, kiedy to wzniesiony tam gród stał się jedną z głównych piktyjskich siedzib w zachodniej części ich terytorium, strzegącą dostępu do ziem w centralnej Szkocji. Do jeszcze większego znaczenia Dunadd doszło w VI wieku n.e. kiedy to po podboju terytorium zachodniej Szkocji przez Celtów z północno – wschodniej Irlandii, stało się jedną z najważniejszych siedzib gaelickiego królestwa Dál Riata, a być może nawet jego stolicą. Stanowiło wówczas znaczne centrum obróbki metalu, przypuszcza się także, iż było miejscem koronacji celtyckich królów. W 683 roku Dunadd (Dún At) miał zostać oblężony, jednak rocznik ulsterski (Annála Uladh) nie pozostawił żadnych szczegółów odnośnie tego wydarzenia. To samo źródło podało, iż w 736 roku król Piktów, Óengus syn Fergusa spustoszyć miał znaczne obszary Dál Riata, a także zdobyć i zniszczyć Dunadd, biorąc przy okazji w niewolę dwóch synów Selbacha mac Ferchaira: Donngala i Feradacha. Zniszczony gród musiał po pewnym czasie zostać odbudowany, gdyż funkcjonował co najmniej do IX wieku, choć najpewniej utracił na znaczeniu z powodu przesunięcia ośrodków władzy na południe i wschód.
Architektura
Gród wzniesiono na otoczonym bagnami i podmokłymi terenami niewielkim, skalistym wzgórzu o nieregularnym kształcie układającym się w kilka dość płaskich platform po wschodniej i południowo – wschodniej części szczytu. Właśnie z tamtej strony znajdowało się najdogodniejsze podejście, pozostałe natomiast kierunki chronione były stromymi i wysokimi skarpami, dochodzącymi w najwyższych miejscach do 54 metrów wysokości. Być może pierwotnie Dunadd z powodu wyżej położnej średniowiecznej linii brzegowej otoczone było wodą, a dostęp do grodu możliwy był albo przesmykiem albo za pomocą łodzi.
Płaskie tarasy wzgórza ufortyfikowano w znajdujące się na różnej wysokości obwody obronne, pełniące zapewne rolę podgrodzi dla najważniejszej i najstarszej, usytuowanej na samym szczycie w zachodniej części wzniesienia, głównej części grodu o wymiarach 30,5 x 13,7 metra, gdzie musiały znajdować się zabudowania mieszkalne i rezydencjonalne elity plemiennej. Cytadela na szczycie obwarowana była okazałym murem o około 4 metrach grubości, uformowanym w planie na kształt zbliżony do migdała z ostrym narożem skierowanym ku skarpom na zachodzie. Kształt migdała był efektem przebudowy, najwcześniejsze obwarowania grodu miały bowiem formę owalu o wielkości 20 x 13 metrów, wyznaczonego przez mur o grubości około 3,5-4 metrów. Czasem snuje się rozważania czy część ta nie była w całości przykryta dachem na kształt olbrzymiej auli królewskiej.
Mury o nieco mniejszej grubości (około 2 metry) wyznaczały niewielkie podgrodzie leżące około 5 metrów niżej, na północny – wschód od cytadeli, o wymiarach 22 x 11 metrów. Początkowo musiało ono pełnić samodzielną funkcję obronną wraz z cytadelą, gdyż jeden z odcinków jego muru po wschodniej stronie dobiegał do skały, a na późniejszym etapie, po rozbudowie poprowadzony został poniżej niej. Następnie utworzono nieco większe środkowe podgrodzie o wymiarach 37 x 20 metrów i murach grubości 3,5 metra, usytuowane na tarasie poniżej oraz jeszcze większe podgrodzie o kształcie półksiężyca na wschód od nich. Obwarowania tego ostatniego miały grubość od 2,6 do 3,1 metra w pierwszej fazie oraz od 4 do 4,7 metra na późniejszym etapie. Na południu łączyły się z murem środkowego podgrodzia, natomiast na północy dochodziły do naturalnej skalnej formacji. W północno – wschodniej części założenia mogło znajdować się jeszcze przedłużenie najmniejszego z podgrodzi, z dwoma kurtynami muru połączonymi ze skałą stanowiącą dominantę w północnej części Dunadd. Prawdopodobnie w VIII lub IX wieku wewnętrzny mur środkowego podgrodzia został rozebrany lub nieremontowany uległ destrukcji.
Bramę wjazdową umieszczono w najniższym i największym podgrodziu po stronie południowo – wschodniej. Zapewne była to prosta przerwa w murze, chroniona wrotami oraz chodnikiem obronnym na koronie muru, charakterystyczne natomiast było dojście do bramy, uformowane przez wysokie na 2,3 metra skały w naturalny korytarz o szerokości 3 metrów. Brama otwierała się na rozległy taras wypełniony zabudową mieszkalną i gospodarczą oraz studnią. Stamtąd wąskie przejście prowadziło na teren środkowego podgrodzia, z którego wykute w skale schody wiodły do najwyższego podgrodzia północnego i dalej do zachodniej cytadeli. Każdy wspinający się kamiennymi schodami wystawiony był na boczny ostrzał z murów głównej, najwyższej części grodu.
Stan obecny
Z dawnych obwarowań i zabudowań Dunadd do dnia dzisiejszego praktycznie nic się nie zachowało, wygląd grodu trzeba więc odczytywać głównie z ukształtowania terenu. Najbardziej znaczącym przetrwałym zabytkiem są naskalne ryty blisko wierzchołka wzgórza. Przestawiono na nich wyrzeźbionego dzika, odcisk stopy, kilka linii napisu ogamicznego w nieznanym języku oraz wykuty w skale zbiornik. Zakłada się, iż odcisk stopy i zbiornik mogły mieć znaczenie w trakcie inauguracji panowania królów Dál Riata.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Coventry M., The castles of Scotland, Prestonpans 2015.
Konstam A., Strongholds of the Picts, Oxford 2010.
The Royal Commission on the Ancient Monuments of Scotland, Argyll, An Inventory of the Monuments, volume VI, Mid Argyll and Cowal, Edinburgh 1988.