Historia
Broch Dun Telve wzniesiony został w epoce żelaza, około II-I wieku p.n.e. Była to budowla mieszkalno – obronna, budowana w relatywnie szybkim czasie w celu ochrony dobytku i życia członków klanu lub małego plemienia oraz z obawy przed uprowadzeniem i popadnięciem w niewolę. Wzniosła go miejscowa celtycka ludność tworząca społeczność żyjącą głównie z wypasu bydła i owiec, mniejszych upraw rolniczych, rybołówstwa i polowań na dzikie zwierzęta. Jako, iż bydło stanowiło wówczas wyznacznik bogactwa, próba jego ochrony przed ciągłymi najazdami rabunkowymi mogła być jednym z impulsów do budowy charakterystycznych wież mieszkalnych. Zapewniały one względnie dobre warunki obronne przed nagłymi atakami mniejszych grup napastników, nie były jednak przystosowane do odpierania długotrwałych oblężeń (rzadko kiedy zaopatrzone były w źródła wody).
Architektura
Broch usytuowany został na relatywnie płaskim terenie, w dolinie na północnym brzegu rzeki Abhainn a’Ghlaine Bhig. Wzniesiono go z układanych bez użycia zaprawy kamieni, na planie zbliżonym nieco do okręgu o zewnętrznej średnicy 18,3 metra. Jego mury u podstawy otrzymały 4,3 metra grubości, z zewnętrznym licem w górnych partiach pochylającym się ku wnętrzu, dzięki czemu budowla osiągnęła charakterystyczny butelkowy kształt. Grubość muru u góry zwężała się do około 1,2 metra, natomiast jego obecna wysokość w najwyższych zachowanych miejscach dochodzi do 10,2 metra (pierwotnie zapewne był wyższy o około 2 metry).
Wejście do wieży umieszczono na poziomie gruntu po stronie zachodniej. Wiodło ono do około 4 metrowej długości korytarza przeprutego przez grubość muru, z którego po stronie południowej wiodło przejście do wąskiej komory o długości 5,4 metra i szerokości maksymalnie 1,5 metra, tradycyjnie uznawanej za miejsce przeznaczone dla straży. Korytarz wejściowy miał około 1 metra szerokości, lecz w partii bliższej wnętrzu poszerzał się do około 1,4 metra. Można go było zamykać drzwiami, blokowanymi ryglem osadzanym w otworach w murze.
Wewnątrz Dun Telve główna komora miała średnicę 9,7 metra. Była to podstawowa przestrzeń mieszkalno – gospodarcza, pierwotnie zapewne podzielona drewnianymi rusztowaniami na kilka kondygnacji (odkryto otwory po słupach na poziomie gruntu). Po stronie północnej wiodło z niej przejście do umieszczonej w grubości muru wąskiej komory (być może magazynu lub spiżarni), która po przeciwnej stronie przechodziła w schody prowadzące na górne poziomy wewnętrznych galerii. Było ich co najmniej pięć kondygnacji, miały wysokość od 1,4 do 1,8 metra i szerokość od 0,7 u podstawy do 0,6 w górnej części, lecz na wyższych poziomach znacznie się zwężały. Szczególnie starannie opracowane ściany posiadała najniższa galeria, osadzona na wysokości około 2 metrów. Wszystkie one zapewniały komunikację z hipotetycznym gankiem obronnym na koronie muru wieży oraz przestrzeń magazynową. Ich oświetleniem były ciągi pionowych otworów porozdzielanych płaskimi kamiennymi płytami, z których najdłuższy zaczynał się tuż nad korytarzem wejściowym do wieży, a sąsiedni dopiero na wysokości około 4 metrów. Poza rolą oświetleniową i wentylacyjną otwory (a także galerie) mogły mieć znaczenie konstrukcyjne, zmniejszając masę murów i stabilność budowli. Nie można natomiast było poprzez nie przechodzić do galerii w grubości murów, z powodu wspomnianych rozdzielających płaskich kamiennych płyt.
Zwieńczenie wieży pozostaje w sferze domysłów, najczęściej jednak przyjmuje się, iż przykryta była dachem pokrytym strzechą, ewentualnie z pozostawieniem otworu na ulatniający się dym z paleniska. Prawdopodobne jest również funkcjonowanie dookolnego chodnika obronno – strażniczego, jako iż broch poza wejściem nie posiadał żadnego innego otworu, czy to okiennego, czy też strzelczego.
W okolicy brocha nie odkryto zewnętrznych obwarowań, lecz tuż przy nim po stronie zachodniej, prawdopodobnie na późniejszym etapie funkcjonowania, wzniesiono dodatkowe zabudowania. Samo wejście do wieży zostało przedłużone o 2,4 metra masywnymi blokami kamieni, przy czym w odległości około 1,5 metra od brocha utworzono otwory do ryglowania kolejnych drzwi. Pomiędzy nimi a murem wieży utworzono dwa naprzeciwległe boczne przejścia prowadzące do podłużnych komór.
Stan obecny
Dun Telve należy dziś do grupy najlepiej zachowanych brochów na terenie Szkocji (np. Mousa, Dun Carloway, pobliskie Dun Troddan), pomimo rabunkowych zniszczeń spowodowanych około 1722 roku w trakcie budowy pobliskich Bernera Barracks. Najlepiej przetrwał mur po stronie zachodniej i częściowo po stronie północnej, dochodząc w najwyższych partiach do nieco ponad 10 metrów wysokości, natomiast na pozostałych odcinkach widoczna jest wciąż około 2 metrowa podstawa wieży. Zabytek znajduje się pod ochroną szkockiej organizacji Historic Scotland, która bezpłatnie udostępnia go zwiedzającym.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Armit I., Towers in the North: The Brochs of Scotland, Stroud 2002.
Coventry M., The castles of Scotland, Prestonpans 2015.
Ritchie J., Brochs of Scotland, Aylesbury 1988.
Strona internetowa canmore.org.uk, Dun Telve.