Historia
Broch Dun Beag wzniesiony został, podobnie jak wiele innych tego typu budowli, w ostatnich wiekach przed n.e. lub w pierwszym stuleciu n.e., czyli w czasie gdy tereny dzisiejszej Szkocji znajdowały się w epoce żelaza. Była to budowla mieszkalno – obronna, wzniesiona przez rodzinę, klan lub małe plemię w celu ochrony dobytku i życia oraz z obawy przed uprowadzeniem i popadnięciem w niewolę. Broch zapewniał względnie dobre warunki obronne przed nagłymi atakami mniejszych grup napastników, nie był natomiast przystosowany do odpierania długotrwałych oblężeń. Wzniosła go miejscowa ludność zasiedlająca wyspę Skye przed przybycie Szkotów z Irlandii i przed napływem skandynawskich osadników. Były to najpewniej plemiona celtyckie, czy też piktyjskie, tworzące społeczności farmerskie żyjące głównie z wypasu bydła i mniejszych upraw rolniczych. Jako, iż właśnie bydło stanowiło wówczas wyznacznik bogactwa, próba jego ochrony przed ciągłymi najazdami rabunkowymi mogła być jednym z impulsów do budowy brochów. Ich zanik związany mógł być z przybycie irlandzkich Szkotów na początku V wieku n.e. i założeniem królestwa Dál Riata.
Architektura
Broch wzniesiony został na skalistym pagórku górującym nad okolicznymi, relatywnie płaskimi wrzosowiskami. Usytuowano go na małym, nieregularnym plateau, wznoszącym się około 3,6 metra nad spadkiem terenu na północny, a na południu opadającym stokami ku morzu. Zbudowano go z układanego na sucho (bez użycia zaprawy) kamienia, przeważnie prostokątnego i kwadratowego kształtu, dokładnie do siebie dopasowanego z minimalnymi szczelinami pomiędzy blokami. Otrzymał formę na planie zbliżonym do okręgu o średnicy 18,9 metra, z murami wahającymi się od 3,5 do 4,2 metrów grubości na poziomie gruntu, co dawało wewnętrzną przestrzeń mieszkalną o średnicy około 10,8 metra.
Wejście do wieży umieszczono po stronie wschodniej, czyli w miejscu gdzie stok wzgórza był dość stromy, a więc dojście do niego mogło być przez to utrudnione i wymagało częściowego okrążenia budowli. Sam otwór wejściowy miał około 0,9 metra szerokości i przechodził w długi na 3,9 metra korytarz utworzony w grubości muru obwodowego. Mniej więcej w połowie poszerzał się on do około 1,3 metra i następnie ponownie zwężał się w stronę wnętrza. W odróżnieniu od wielu innych brochów korytarz wejściowy w Dun Beag nie był połączony z komorą straży, jakie często umieszczano w grubości muru tuż przy wejściu. Nie posiadał też otworów do blokowania rygli drzwi, które być może zabezpieczano w jakiś inny sposób. Podłoże korytarza wyłożono kamiennymi płytami, pierwotnie też podobne, zachodzące na siebie płyty stanowiły jego sklepienie.
Główna komora wieży posiadała wysoko ułożone podłoże, być może dostępne z wejścia za pomocą kilku stopni, przy czym jej południowa część została wyrównana kamieniami z pozostałą częścią skalnej posadzki. Pierwotnie jej przestrzeń mogła być podzielona drewnianymi ściankami na mniejsze izby, choć nie zachowały się żadne otwory w kamieniach po ewentualnych mocowaniach. Wygląd górnych partii wieży i jej zadaszenie jest przedmiotem debaty, najczęściej jednak przyjmuje się, iż mury zwężały się ku górze i były dzielone stropami na kolejne kondygnacje z najwyższą przykrytą w całości strzechą lub z pozostawionym centralnym otworem na ujście dymu z paleniska. Jako, iż brochy pozbawione były otworów okiennych i strzeleckich, na samej górze musiał funkcjonować rodzaj chodnika obronnego, służącego też do pełnienia warty i oglądu okolicy.
Główna przestrzeń Dun Beag na poziomie przyziemia skomunikowana była z trzema przejściami, z których dwa: zachodnie i południowo – wschodnie, wiodły do umieszczonych w grubości muru galerii i zapewne wyższych kondygnacji, a następnie chodnika w koronie murów. Galeria na pierwszym piętrze miała jedynie 0,7 metra szerokości, a wyższe były nawet jeszcze węższe. Zadaszona była płaskimi kamieniami, które jednocześnie stanowiły podłogę galerii na wyższych kondygnacjach. Korytarz południowo – wschodni od północy w przyziemiu zakończony był niewielką, zaokrągloną komorą o wymiarach 1,4 x 1,9 metra i 1,7 metra wysokości, być może przeznaczoną dla straży kontrolującej położone po przeciwnej stronie galerii schody (obecnie mają 13 stopni, w chwili odkrycia było ich jeszcze 21). Trzecie wąskie przejście wschodnie, umieszczone tuż po północnej stronie głównego wejścia do wieży, prowadziło do niewielkiej cylindrycznej komory w grubości muru, mającej średnicę około 1,9 metra, zapewne przeznaczonej na spiżarnię. Jako, iż w momencie odkrycia wszystkie galerie wieży były zamurowane, przyjmuje się, iż na którymś etapie funkcjonowania Dun Beag górne partie murów zostały zburzone lub rozebrane.
Stan obecny
Mury brocha zachowały się do dnia dzisiejszego do wysokości około 1,8 – 2 metrów, lecz zostały niestety silnie naruszone przez pierwszych nowożytnych „odkrywców” (jeszcze w XVIII/XIX wieku mury dochodziły do około 5 metrów wysokości). Dun Beag udostępniony jest dla zwiedzających, a wstęp na jego teren jest wolny. Znajduje się po północnej stronie drogi, po przeciwnej stronie parkingu samochodowego.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Armit I., Towers in the North: The Brochs of Scotland, Stroud 2002.
Ritchie J., Brochs of Scotland, Aylesbury 1988.
The Royal Commission on the Ancient and Historical Monuments and Constructions of Scotland. Ninth report with inventory of monuments and constructions in the outer Hebrides, Skye and the Small Isles, Edinburgh 1928.