Historia
Dumfries dzięki przywilejowi Wilhelma I Lwa było królewską osadą (burgh) od 1186 roku, ważną ze względu na przeprawę przez rzekę Nith, służącą między innymi pielgrzymom podążającym do opactwa Whithorn. Pierwszy, zapewne jeszcze drewniany most, zbudowany został w tym miejscu w 1270 roku z inicjatywy Dervorgilli z Galloway, matki przyszłego króla Jana I i żony możnego John I de Balliola, fundatorki także opactwa Sweetheart oraz Balliol College w Oxfordzie.
W kolejnym stuleciu źródła pisane milczały o moście w Dumfries, wzmianki o nim zaczęły się pojawiać ponownie w XV wieku, kiedy to ziemie południowej Szkocji znajdowały się pod wpływem możnego klanu earlów Douglas. W ich dokumentach odnotowano, iż w 1425 roku Margaret, hrabina Douglas, potwierdziła prawa do dochodów z mostu (opłaty za przeprawę) franciszkanom z Dumfries, którzy posiadali je już od czasów Dervorgilli. Po upadku Douglasów w 1455 roku opiekę nad przeprawą zaczęła pełnić szkocka Korona.
Drugi, kamienny już most wzniesiony został około połowy XV wieku. Już w 1432 roku papież udzielił odpustów z których dochody miały pokryć jego budowę, a w latach 1456 – 1465 w królewskich zapisach skarbowych (Exchequer Rolls of Scotland) znalazły się notatki o sumach przeznaczanych na prace nad mostem. Nieco wcześniej, w 1452 roku, ponownie potwierdzone zostało prawo zakonników z Dumfries do przeprawy „ad pontis de Nyth de Dumfries…”, utrzymane przez nich do czasu reformacji w 1557 roku.
W XVI wieku na utrzymanie mostu w dobrym stanie technicznym, powołany został specjalny fundusz na który musieli łożyć mieszczanie, a prawa do mostu z zakonników franciszkańskich przeszły na niejakiego Johna Johnstone. W 1616 roku jego potomkowie przekazali je na sołtysa i radę miasta, która musiał się przeprawą opiekować. Był to ważny i uciążliwy obowiązek, gdyż już w 1621 roku wielka powódź uszkodziła most, zmywając jego wschodnią część. Koszty naprawy były tak duże, iż musiano wystosować petycję do króla Jakuba VI z prośbą o wsparcie finansowe. Z pomocą władcy rozpoczęto prace nad odbudową, w wyniku których most otrzymał dzisiejszy wygląd.
W 1681 roku nałożono opłaty na wszystkie osoby przepędzające przez most zwierzęta oraz kary dla tych którzy próbowali omijać przeprawę. W 1725 roku przeprowadzono renowację parapetów mostu, a w 1769 roku zburzono stróżówkę do pobierania opłat w celu zmniejszenia ciężaru na moście. W 1763 roku natomiast zbudowano wojskową drogę do Portpatrick, ustanawiając most jedną z kluczowych przepraw na szlaku. Na początku XIX wieku usunięto trzy wschodnie przęsła mostu z powodu zwężenia koryta rzeki oraz zakazano ruchu kołowego, co jednak nie miało dużego znaczenia z powodu budowy nowego mostu w górnym biegu rzeki.
Architektura
Most wzniesiony został na linii wschód – zachód, z układanego w regularne warstwy obrobionego piaskowca z charakterystycznymi poziomymi nacięciami. Otrzymał 3,9 metra szerokości i około 60 metrów długości. Po odbudowie z XVII wieku posiadał 9 przęseł, lecz przypuszczać można, iż dokładnie tyle samo miała XV-wieczna budowla. Pierwotnie jego arkady posiadały formę ostrołukową z niewielkimi uskokami w pachach łuków. Ich szerokości była nieduża, wynosiła około 9,1 metra, co było wielkością zbliżoną do dużo starszych mostów z XIII wieku w Rochester, Elvet, czy XII-wiecznego mostu w Londynie. Arkady osadzono na masywnych filarach z izbicami skierowanymi zaostrzonymi częściami w stronę płynącego nurtu. W zachodniej części most w planie otrzymał niewielką nieregularność z przyczółkiem skierowanym ku północnemu – zachodowi. Ten usytuowany pod kątem wjazd na most, nadany został być może ze względów obronnych (utrudnienie ewentualnego szturmu, zwłaszcza przy użyciu jazdy).
Stan obecny
Do dnia dzisiejszego z XV-wiecznego mostu zachowało się pojedyncze ostrołukowe przęsło w zachodniej części budowli, pozostałe natomiast o półkolistej formie pochodzą z czasów odbudowy po powodzi z 1621 roku. Pierwotne są również fundamenty oraz filary, dzięki czemu most Devorgilla uznawany jest za jeden z najstarszych na terenie Szkocji i jeden z ośmiu z gotyckimi przęsłami. W budynku przy moście funkcjonuje obecnie niewielkie muzeum poświęcone temu zabytkowi.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Salter M., Medieval Bridges, Malvern 2015.
The Royal Commission on the Ancient and Historical Monuments and Constructions of Scotland. Seventh report with inventory of monuments and constructions in the county of Dumfries, Edinburgh 1920.
Strona internetowa scotlandsoldestbridges.co.uk, Dumfries Bridge.