Historia
Zabudowania w Dounreay wzniesione zostały w drugiej połowie XVI wieku, prawdopodobnie przez Williama Sinclaira z Dunbeath, który w 1562 roku kupił miejscowe dobra od Adama, biskupa Orkadów. Podobno transakcję przeprowadził on w wyniku oszukańczego wykorzystania tytułów własności, złożonych poufnie w jego ręce przez Johna, earla Sutherland, z którego siostrą się ożenił. Pomówienia te wydają się jednak mało wiarygodne, gdyż kilka lat później Sinclair uzyskał królewskie potwierdzenie nabytku, nie był on też później nigdy kwestionowany. Aktywne działania Williama Sinclaira doprowadziły natomiast do oblężenia Dounreay przez skonfliktowanego z nim earla Caithness, choć wieża prawdopodobnie nie została zdobyta. Na początku XVII wieku przeszła na własność wnuka Williama Sinclaira, a w 1624 roku została sprzedana sir Donaldowi MacKay. W połowie XVII wieku wieżę okupowały angielskie wojska Olivera Cromwella, lecz nie wiadomo w jakim stanie ją opuściły. W 1726 roku Dounreay opisano jako jedne z zabudowań mieszkalnych earla Caithness. Użytkowane było aż do 1863 roku, lecz po porzuceniu, już na początku XX wieku popadło w formę niezadaszonej ruiny.
Architektura
Wieżę mieszkalną wzniesiono w bliskiej odległości od nadmorskich klifów, opadających stromo po jej północnej stronie, oraz na wschód od niewielkiego cieku wodnego. Otrzymała ona w planie kształt litery L, składający się z głównego, prostokątnego bloku o wymiarach 11,9 x 7,2 metra i mniejszego skrzydła wielkości 14,3 x 5,7 metra. Mury wieży nie były zbyt masywne, otrzymały 1,1 metra grubości. Wejście umieszczono na poziomie gruntu, w kącie utworzonym przez dwa skrzydła, by zapewnić lepsze możliwości obrony poprzez ostrzał flankowy oraz zminimalizować przeciągi. Zamykano je belką ryglową osadzaną w otworze w murze.
Wewnątrz budynek składał się z przyziemia, dwóch pięter i murowanego poddasza. Najniższa kondygnacja tradycyjnie pełniła funkcje gospodarcze, choć jej pomieszczenia, co rzadkie, nie zostały sklepione, a jedynie przykryte drewnianymi stropami. W głównym bloku były to trzy komory, skomunikowane za pomocą długiego korytarza, dzięki czemu do każdej istniało niezależne wejście. Tylko powyższy korytarz otrzymał dość archaiczne sklepienie w postaci zachodzących na siebie schodkowo kamiennych płyt. W mniejszym skrzydle znajdowała się natomiast sklepiona kolebkowo sień wejściowa, dwie małe komory oraz obszerna klatka schodowa prowadząca na pierwsze piętro. Wyżej komunikację pionową przejmowała mniejsza już cylindryczna klatka schodowa osadzona w grubości muru oraz zwykłe proste schody wiodące na poddasze.
Pierwsze piętro głównego bloku mieściło aulę (ang. hall) czyli komnatę o reprezentacyjnym charakterze przeznaczoną do użytku dziennego oraz w głębi skrzydła nieco mniejszą komnatę prywatną. Były one przykryte podobnie jak przyziemie i górne piętra drewnianymi, stropami belkowymi. W odróżnieniu od dolnych otworów szczelinowych, pierwsze piętro oświetlane było większymi oknami, przy czym jedno zaopatrzono nawet w boczne kamienne siedziska (większość okien pierwotnie zabezpieczona była żelaznymi kratami). Ponadto pomieszczenia wyposażono w półki ścienne i latryny w grubości murów. W południowej ścianie auli znajdował się także kominek, co wyjaśniałoby podsklepienie znajdującego się zaraz pod nim korytarza, założonego w celu zminimalizowania ryzyka pożaru. Co ciekawe, wejście do auli można było zaryglować, jako ostatnią linię obrony lub w celu zwiększenia prywatności.
Drugie piętro wieży mieściło dwa pomieszczenia w głównym bloku wieży oraz jedno dodatkowe w bocznym skrzydle. Z pewnością wszystkie one miały funkcje mieszkalne, gdyż obie większe izby ogrzewane były kominkami osadzonymi w ścianach wschodniej i zachodniej, były też stosunkowo dobrze oświetlone. Dodatkową przestrzeń zapewniały izby na poddaszu, które mogły być przeznaczone dla służby i straży lub jako podręczne magazyny.
Wieża mieszkalna pierwotnie otoczona była kamiennym murem, w obrębie którego musiały się znajdować konieczne do codziennego funkcjonowania mieszkańców zamku zabudowania pomocnicze i gospodarcze, między innymi kuchnia po stronie południowo – wschodniej (której śladów nie odkryto wewnątrz głównej budowli), stajnie, spichrze itp.
Stan obecny
Wieża mieszkalna znajduje się dziś w stanie ruiny. Zawaleniu uległ północno – zachodni narożnik, naruszona została także ściana północna i zniszczone podziały wewnętrzne. Zwiedzanie może być utrudnione, gdyż zabytek znajduje się na terenie kompleksu elektrowni nuklearnej.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Coventry M., The castles of Scotland, Prestonpans 2015.
MacGibbon D., Ross T., The castellated and domestic architecture of Scotland from the twelfth to the eighteenth century, t. 3, Edinburgh 1889.
Salter M., The castles of western and northern Scotland, Malvern 1995.
Slade G. H., Dounreay Castle, „Caithness Field Club Bulletin”, Vol. 4, 7/1988.
The Royal Commission on the Ancient and Historical Monuments and Constructions of Scotland. Third report and inventory of monuments and constructions in the county of Caithness, Edinburgh 1911.